اگر در هر نماز، با توجه بگوييم که فقط بنده خدا هستيم، ديگر اهل غرور و تكبر نخواهيم شد.

در ادامه سلسله مباحث تفسیری استاد قرائتی با موضوع «تفسیر قطره ای» به بیان نکته ها و پیام های آیه «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ » می پردازد.

* «عبادت و استعانت»

در آیات گذشته، برخى صفات خداوند را شناختیم و دانستیم که او «رَحمن» است، «رَحيم» است، «ربُّ العالَمين» و مالک روز جزاست. همچنین او را به‌خاطر نعمت‌هاى بى‌شمارى که به ما ارزانى فرموده است، سپاس گفتیم و ستایش کردیم که: «اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمين».

حق آن است که اکنون به درگاه او برویم، به نماز بایستیم و با اظهار عجز و ضعف، اعلام کنیم که ما فقط بندۀ تو هستیم و جز در برابر فرمان تو، در برابر دیگران، سر خم نمى‌کنیم. نه بندۀ زر و ثروتِ دنیا هستیم و نه بردۀ زور و قدرت‌هاى استعمارى. اما این نماز که بهترین راه پرستش خداوند است، به‌‌جماعت برگزار مى‌شود. لذا ما مسلمانان، یک‌صدا و در یک صف، دسته‌جمعى اعلام مى‌کنیم: «اِيّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيّاكَ نَسْتَعين»؛ خداوندا! نه‌فقط من، بلکه همۀ ما بندۀ تو هستیم و از تو یارى مى‌جوییم.

* از اين آيه مى‌آموزيم:

اگر در هر نماز، با توجه بگوييم که فقط بندۀ خدا هستيم، ديگر اهل غرور و تكبر نخواهيم شد.

* نكته‌های آیه«إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ »

* انسان بايد به حكم عقل، بندگى خداوند را بپذيرد. ما انسان ها عاشق كمال هستيم و نيازمند رشد و تربيت، و خداوند نيز جامع تمام كمالات و ربّ همه ى هستى است. اگر به مهر و محبّت نيازمنديم او رحمان و رحيم است و اگر از آينده دور نگرانيم، او صاحب اختيار و مالك آن روز است. پس چرا به سوى ديگران برويم؟!

عقل حكم مى كند كه تنها بايد او را پرستيد و از او كمك خواست. نه بنده هوى و هوس خود بود و نه بنده زر و زور ديگران.

* در نماز، گويا شخص نمازگزار به نمايندگى از تمام خداپرستان مى گويد: خدايا نه فقط من كه همه ى ما بنده توايم، ونه تنها من كه همه ى ما محتاج و نيازمند لطف توايم.

* خدايا! من كسى جز تو را ندارم «ايّاك» ولى تو غير مرا فراوان دارى و همه هستى عبد و بنده ى تو هستند. «ان كلّ من فى السموات و الارض الاّ اتى الرّحمن عبداً» (مريم، 93) در آسمان ها و زمين هيچ چيزى نيست مگر اين كه بنده و فرمان بردار تو هستند.

* جمله «نعبد» هم اشاره به اين دارد كه نماز به جماعت خوانده شود و هم بيانگر اين است كه مسلمانان همگى برادر و در يك خط هستند.

* مراحل پرواز معنوى، عبارت است از: ثنا، ارتباط و سپس دعا. بنابراين اوّل سوره ى حمد ثناست، آيه ى «ايّاك نعبد» ارتباط و آيات بعد، دعا مى باشد.

* چون گفتگو با محبوب واقعى شيرين است، لذا كلمه «ايّاك» تكرار شد.

* پيام‌های آیه «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ »

* ابتدا بايد بندگى خدا كرد، آنگاه از او حاجت خواست. «نعبد، نستعين»

* بندگى، تنها در برابر خداوند رواست نه ديگران. «ايّاك»

* قوانين حاكم بر طبيعت محترم است، ولى اراده ى خداوند حاكم وقوانينِ طبيعى، محكوم هستند. (در نظام خلقت، از اسباب و وسايل بهره مند مى شويم، امّا مى دانيم كارآيى يا بى اثرى هر سبب و وسيله اى، بدست اوست. او سبب ساز است و سبب سوز) لذا فقط از او كمك مى خواهيم. «ايّاك نستعين»

* گر چه عبادت از ماست، ولى در عبادت كردن نيز نيازمند كمك او هستيم. «ايّاك نعبد و ايّاك نستعين» (و ما كنا لنهتدى لولا ان هدانا اللَّه» اگر هدايت الهى نبود ما هدايت نمى يافتيم. سوره اعراف، آیه 43)

* چون خداوند بيشترين لطف را بر ما كرده، ما بهترين تذلّل را به درگاهش مى بريم. «الرّحمن الرّحيم ايّاك نعبد»

* «ايّاك نعبد و ايّاك نستعين» يعنى نه جبر است و نه تفويض. چون مى گوييم: «نعبد» پس داراى اختيار هستيم و نه مجبور. وچون مى گوييم: «نستعين» پس نياز به او داريم و امور به ما تفويض نشده است.

*عبادت، مقدمّه و وسيله ى استمداد است. ابتدا عبادت آمده آنگاه استمداد. «ايّاك نعبد و ايّاك نستعين»

* شناخت خداوند و صفات او، مقدمّه دست يابى به توحيد و يكتاپرستى است. «ربّ العالمين، الرّحمن الرّحيم، مالك يوم الدّين، ايّاك نعبد»

* از آداب دعا و پرستش اين است كه انسان خودرا مطرح نكند و خود را در حضور خداوند احساس كند. «ايّاك نعبد…»

* توجّه به معاد، يكى از انگيزه هاى عبادت است. «مالك يوم الدّين ايّاك نعبد»

منبع: خبرگزاری «حوزه»