1. حاج میثم مطیعی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	پا برهنه بدون عمامه ، دست بسته (سال 94،جدید)			20,013	00:25:31
2	روضه شهادت امام صادق (ع) (ابوذر بیوکافی ، سال 94،جدید)			9,272	00:09:48
3	از این زمونه سیرم، ای مدینه دلگیرم  (ابوذر بیوکافی ، سال 94،جدید)			7,841	00:08:16
4	یا حسین کاری کن یار تو باشم  (سال 94،جدید)			4,440	00:04:39
5	نه رواقی نه گنبدی، حتی سنگ قبری (سال 93،جدید)			13,857	00:14:41
6	گوشه ای از حرای حجره ی خویش (سال 93،جدید)			9,784	00:10:21
7	در دیده اشکی دارم، در سینه داغی (سال 93،جدید)			8,276	00:08:44
8	سلام من به بقیع (سال 90،جدید)			3,888	00:13:16
9	آتش گرفته جگرم مدینه (سال 9،جدید)			2,558	00:08:43

2. حاج محمود کریمی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	بیاموزید تا در مکتب مردم صداقت را (سال 94،جدید)			16,023	00:17:00
2	روضه شهادت امام صادق (ع) (سال 94،جدید)			7,569	00:07:59
3	من جان طاها و علی ام (سال 94،جدید)			8,495	00:08:58
4	نوح الائمه گفت نوحوا علی الحسین (سال 94،جدید)			1,962	00:02:00
5	سینه لبریز شد آخر ز شرار جگرم (سال 94،جدید)			2,614	00:02:42
6	جونم فدای زائرای خاک صادق (سال 94،جدید)			6,556	00:06:54
7	ای اشک چشم ما همه وقف عزای تو (سال 93،جدید)			2,254	00:02:19
8	کویر تشنه شده قلبم (سال 93)			3,813	00:12:44
9	آنان که خاک را به نظر (سال 93)			3,926	00:13:08

...

10

دلم خون از زمونه که دشمن (سال 93) 2,478 00:08:11

11 بگذارید که از خانه عبا بردارم (سال 93) 1,437 00:04:38

12 بخش اول روضه امام صادق (ع) (سال 92) 8,115 00:11:25

13 بخش دوم روضه امام صادق (ع) (سال 92) 7,400 00:10:24

14 السلام علیک یابن خیر البشر (زمینه) (سال 92) 9,384 00:13:14

15 دوباره هیزم و آتش دوباره فاجعه ای (شعر خوانی) (سال 92) 4,366 00:06:05

16 جگری شعله شد و سوخت و خاکستر شد (واحد) (سال 92) 3,768 00:05:14

17 باز گرفته دلم برای مدینه (واحد و تک) (سال 92) 2,152 00:02:56

18 رحم کن بر دلم که مسکین است (شور) (سال 92) 3,696 00:05:08

19 بهبودیه مریض و شفا فرق می کند (مناجات) (سال 92) 5,425 00:11:23

20 تاب دویدن ز پی اسب ندارم (روضه سال 91) 3,600 0:10:13

21 در شب غصه دلم رنگ سحر میخواهد (روضه سال 91) 3,871 0:16:29

22 دونه دونه اشکاتو نذر حرم کرامت کن (نوحه، محمد صمیمی سال 91) 2,406 0:06:49

23 روز سپید سمت شب تار میرود (واحد سال 91) 936 0:02:38

24 منو میسوزونه آتیش کینه (سال 90) 2,556 0:10:51

25 همان امام غریبی که شانه اش خم بود (سال 90) 1,298 0:03:39

26 دل من باز روضه می خواند (سال 90) 3,824 0:10:51

27 جامه ی تموم ملائک آسمون سیاهه (سال 89) 1,594 0:04:30

28 شفق رنگ چشمای صادق (سال 89) 2,261 0:06:24

29 جگری شلعه شد و سوخت (سال 88) 2,883 0:08:10

30 مرثیه خوانی - سال 87 1,561 0:10:37

31 روضه - سال 87 1,249 0:08:29

32 ای وای آقام ای وای - سال 87 785 0:05:19

33 روضه برای غریبیه امام صادق می خونم - سال 87 715 0:04:50

34 بال فرشته از خاک پای مدینه در کفنم تربت بقیع بگذارید 5,848 0:16:37

35 یه مدینه یه بقیعه یه امامی که حرم نداره 1,987 0:08:27

36 حضرت صادق مگر فرزند پیغمبر نبود 1,16 0:05:05

37 من که چون گل در کف خار و خس افتاده ام 1,087 0:08:45

38 مسموم وا اماما، شهید وا اماما 1,238 0:09:59

39 من که آیینه صدق داورم 3,368 0:09:23

40 اگه چه سال های سال رنج بی امان دیدم .. 4,648 0:13:00

 

3. سید مهدی میرداماد
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه شهادت امام صادق (سال 94،جدید)			13,695	00:14:31
2	حالا دارم میفهمم آتیش در یعنی چی (سال 94،جدید)			7,835	00:08:16
3	جلو چشمام در میسوزه (سال 94،جدید)			4,628	00:04:51
4	روضه امام صادق و سیدالشهدا علیهما السلام (سال 93،جدید)			8,081	00:27:19
5	غریبم غریبم ای خدا (سال 93،جدید)			3,140	00:10:27
6	آخه تا کی صحن بقیع خاکی بمونه (سال 93،جدید)			1,508	00:04:52
7	جلوی چشم های بچه هام (سال 93،جدید)			1,373	00:04:25
8	شلوغه کربلا کسی نیست مدینه (سال 93،جدید)			1,111	00:03:31
9	اشکای روضه آبرومونه (سال 93،جدید)			790	00:02:25
10	روضه امام صادق و سیدالشهدا علیهما السلام (سال 92،جدید)			5,255	00:11:02
11	نفسم داره بند میاد ، دیگه لحظه های آخره (زمینه) (سال 92،جدید)			2,604	00:05:23
12	الهی یه روز براتون حرم بسازیم (سنگین) (سال 92،جدید)			2,216	00:04:33
13	ای کاش که مرغ باغ افلاک شوم (واحد) (سال 92،جدید)			1,222	00:02:26
14	مهربونی هاتو یادم نمیره ارباب (شور) (سال 92،جدید)			1,789	00:03:38
15	روضه حضرت امام صادق (ع) (سال 92،جدید)			10,683	00:15:04
16	عشق تو اصل دلم بهاره (زمینه) (سال 92،جدید)			3,879	00:05:24
17	الهی یه روزی براتون (واحد سنگین) (سال 92،جدید)			2,970	00:04:06
18	بهبودیه مریض و شفا (واحد) (سال 92،جدید)			1,587	00:02:08
19	کربلا کربلا حرفای من (شور) (سال 92،جدید)			2,975	00:04:07
20	شبهای روضه حال دعا فرق می کند (مناجات) (سال 92،جدید)			3,147	00:06:32
21	یه داغی رو دلم مونده ، یه آهی رو لب افتاده (روضه) (سال 92،جدید)			4,222	00:08:50
22	برای مدینه به نام امام صادق یه رواقی به نام دارالقلم بسازیم (واحد) (سال 92،جدید)			1,636	00:03:19
23	السلام علی الشیب الخضیب – ذکر نام مقدس سیدالشهدا (سال 92،جدید)			1,073	00:02:06
24	تو که میدونی نوکرت آقا نداره جز تو پشت و پناهی (شور) (سال 92،جدید)			2,412	00:04:58
25	جام چشم من بی تاب پر از غم میشد  (روضه سال 91)			3,296	0:09:21
26	ذکر لب این آقا وای وای وای مادر (نوحه سال 91)			3,457	0:09:49
27	تو کوه های غربت بازم شکسته حرمت (جدید ،شالبافان شور سال 91)			484	0:01:21
28	با دل خونین شب ها از گل شقایق میخونم (جدید ،شالبافان واحد سال 91)			1,323	0:03:44
29	جگری شعله شد و سوخت و خاکستر شد (جدید ، واحد شالبافان واحد سال 91)			1,617	0:04:35
30	جگری شعله شد و سوخت و خاکستر شد (سال 90)			3,862	0:13:10
31	پشت در افتاده یاد مادر افتاده (سال 90)			2,369	0:06:43
32	بغضی توی گلوم نشسته (سال 90)			1,423	0:04:01
33	وای چه حکایتی ، وای چه زیارتی (سال 90)			3,178	0:03:20
34	شفق رنگ چشم های صادق (سال 90)			3,893	0:05:22
35	وا غربتا غریب آقا  (سال 90)			2,319	0:06:34
36	رساندم به حضور تو قلب عاشق را (سال 90)			1,614	0:04:34
37	کبوتر دلم همیشه در هوای توست (سال 89)			3,197	0:09:04
38	دوباره می شود دل من نا امید (سال 89)			1,939	0:05:30
39	تو چشمهای من پر از ستاره است (سال 89)			1,374	0:03:53
40	تو چشمهای من پر از ستاره است (سال 89)			892	0:02:31
41	واویلا امون امون از غریبی			2,461	0:06:59
42	شد لحظه وصالم تا اوج بی کرانه			1,916	0:06:31

 

4. سید مجید بنی فاطمه
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه شهادت امام صادق (ع)  (سال 94،جدید)			18,497	00:31:26
2	بازم در و آتش کینه (سال 94،جدید)			8,748	00:10:34
3	رها کنید دگر صحبت مداوا را (سال 93،جدید)			2,053	00:06:44
4	ما بی وجود لطف تو مذهب نداشتیم (سال 93،جدید)			3,538	00:08:23
5	بازم توی قلب شهر (سال 93،جدید)			3,393	00:11:18
6	رها کنید دگر صحبت (مناجات) (سال 92،جدید)			2,383	00:04:54
7	روضه حضرت صادق (ع) (سال 92،جدید)			1,357	00:02:43
8	دل زمین و آسمون خونه (روضه) (سال 92،جدید)			3,710	00:07:44
9	شده مدینه باز غم انگیز (زمینه) (سال 92،جدید)			5,882	00:12:22
10	دل تو دلم دیگه نیست آقا (شور) (سال 92،جدید)			2,368	00:04:52
11	منم آن ز داغ تو به دریا (سنگین) (سال 92،جدید)			2,323	00:04:47
12	نشود فاش کسی (مناجات) (سال 92،جدید)			951	00:01:51
13	ای کل علم از دم پاکت روایتی (سال 91)			3,562	0:10:07
14	یا حضرت کاشف الحقایق (سال 90)			3,020	0:08:34
15	دارم وصیت میکنم دیگه تمومه کاره من (سال 90)			2,065	0:05:51

 

5. حاج مهدی سلحشور
ردیف	موضوع		دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه امام جعفر صادق (ع) (سال 93،جدید)			3,593	00:11:59
2	نفسم داره بند میاد (سال 93،جدید)			2,417	00:07:59
3	ای طلوعت مژده ی صبح بهار (روضه) (سال 92،جدید)			8,158	00:17:13
4	روضه حضرت زینب سلام الله علیها (روضه) (سال 92،جدید)			6,386	00:08:58
5	حاج زمان یعقوبی-تو رو دیدم تو آسمونها (زمینه) (سال 92،جدید)			6,078	00:08:31
6	یک کودکی در این خانه (شور) (سال 92،جدید)			1,825	00:02:28
7	با چارد خاکی با این زخمها (واحد سنگین) (سال 92،جدید)			4,069	00:05:40
8	مائیم گدای تو رقیه محتاج عطای (واحد ضربه ای) (سال 92،جدید)			1,416	00:01:54
9	پر پرواز من دوباره بالی بزن (واحد) (سال 92،جدید)			1,904	00:02:35
10	مرد قصال که جسم و سر من (شعرخوانی) (سال 92،جدید)			1,379	00:01:50
11	غش کرده دخترش اشکاری خواهرش (شور) (سال 92،جدید)			4,599	00:06:25
12	یه عمره با غم تو عجینم (شور) (سال 92،جدید)			2,406	00:03:18
13	امیرالمومنین امیرالمومین (شور) (سال 92،جدید)			1,761	00:02:23
14	ثواب نیست ثوابی که بی ولای علی ست (مدح امام علی) (سال 92،جدید)			4,623	00:06:27
15	دیگه آروم نداره قلیب بی قرار و بی شکیبش			1,139	0:03:13
16	آن که نور چشم هر عاشق بود آیت حق حضرت صادق بود			3,871	0:10:48

 

6. کربلایی حنیف طاهری
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	میدونه خودش روزه آخره (سال 94،جدید)			13,651	00:09:39
2	غربت تو این زمین داره موج میزنه (سال 94،جدید ، محسن جعفری فرد)			9,760	00:06:53
3	مردی غروب کرد فقط افق شکست (سال 94،جدید)			8,424	00:05:56
4	ای روی تو قبله ی خلایق (روضه سال 93)			17,530	00:18:36
5	بازم دود و آتیش خونه (زمینه سال 93)			6,268	00:06:36
6	از غمت دلم جدا نمیشه (واحد سال 93)			7,117	00:07:30

7. کربلایی محمد حسین پویانفر
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	دارد میان حیات خود گریه میکند (روضه سال 93،جدید)			10,375	00:10:59
2	یابن الحسن شیعه غریب و تنهاست (زمینه سال 93،جدید)			7,625	00:08:03

8. عبدالرضا هلالی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	در شب غصه دلم رنگ سحر میخواهد (امیر احمدی روضه سال 91)			3,728	0:10:35
2	آتیش گرفته دلای عاشق (امیر احمدی نوحه سال 91)			1,428	0:04:02
3	منی که مشهد الرضا رو دیدم (شور سال 91)			1,359	0:03:51
4	به خدا همه درد من اینه (شور سال 91)			1,099	0:03:06
5	خدایا مدینه شده کربلا امشب (واحد سال 91)			1,041	0:02:56
6	شهید وا اماما (واحد سال 91)			2,395	0:06:47
7	از زهره کین رسیده جانش بر لب			2,106	0:05:58
8	وای وای امون ای دل ای دل ای دل			1,227	0:03:28

9. حاج منصور ارضی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه امام صادق (ع) (سال 94،جدید)			9,890	00:10:28
2	روضه امام صادق (ع) (سال 94،جدید)			15,985	00:16:58
3	ای بهار همیشه های خدا (سال 90)			2,580	0:07:19
4	مرثیه خوانی - قسمت اول			2,313	0:06:33
5	مرثیه خوانی - قسمت دوم			3,655	0:12:26
6	مسموم امام صادق , شهید امام صادق			959	0:02:40
7	روضه خوانی			1,471	0:04:10
8	یا رب تویی با خبر از حال دلم			1,495	0:05:04
9	تنها یاورم صبرم شده			286	0:02:25
10	نقشه بیگانگان ناکام بود			171	0:01:27
11	سلام من به مدینه, به غربت صادق			261	0:02:12
12	مذهب شیعه دگر   صاحبش رفته زدست			224	0:01:54

10. حاج محمد رضا طاهری
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه شهادت امام صادق (ع)  (سال 94،جدید)			14,556	00:20:35
2	داره بقیع حال عجیب مزار خاکی  (سال 94،زمینه جدید)			12,087	00:12:48
3	بیمار دو چشم تو به دنبال دوا نیست (سال 91)			5,914	0:25:12
4	غریب آقا امام صادق (سال 91)			3,244	0:09:12
5	جگری شعله شد و سوخت و خاکستر شد (سال 91)			2,843	0:08:04
6	آسمونا بی قرارن کبوتر ها پرواز میکنند (سال 88)			3,722	0:10:34
7	صادق آل زهرا فرزند مرتضایم (سال 88)			3,599	0:15:19
8	مرثیه و روضه  - سال 87			1,163	0:07:54
9	مرثیه و روضه - سال 87			1,423	0:09:40
10	مرثیه و روضه - سال 87			1,281	0:08:42
11	مرثیه و روضه - سال 87			1,971	0:13:25
12	خدایا چه غربتی داره بقیع - سال 87			1,355	0:09:13
13	می رسد بوی درد و ماتم از مدینه - سال 87			901	0:06:07
14	دیگه دارم از آشیونه می پرم - سال 87			601	0:04:04
15	سر کن ای دل من ناله و زمزمه			1,541	0:12:28
16	غریب آل زهرا، صادق آل ابا			1,281	0:03:33
17	موسم ماتم است، سینه خرج غم است			3,571	0:09:59
18	امام ناطق کشته شد			11,045	0:30:55
19	ای مادر ببین حال فکارم			4,693	0:13:06
20	بار دیگر کینه توزی با علی آغاز شد			2,611	0:07:16
21	سینه ها شد باغ ناله، داغ زهرا گشته تازه			2,677	0:07:27
22	در این کنج قفس، شکسته بال و پر			4,333	0:12:06
23	در این زندان من زمین گیرم			2,410	0:06:43
24	ناله و فریاد من، سودی به حال من ندارد			544	0:01:29

 

11. حاج سعید حدادیان
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	مسموم وا اماما، شهید وا اماما			2,292	0:07:48
2	در این خلوت سرا اثر کرده دعا			2,568	0:08:50
3	من کنج زندان بلا ، آه و واویلا			1,737	0:04:55
4	کی می شود من آزاد گردم			2,599	0:07:22
5	روضه و مرثیه خوانی			5,168	0:22:01

 

12. حاج حسین سازور
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه امام صادق (ع) (سال 90)			3,919	0:11:08
2	همیشه غفلت اصحاب (سال 90)			3,170	0:08:59
3	مدینه را دوباره غم گرفته (سال 90)			3,053	0:08:40

 

13. حسین سیب سرخی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	روضه شهادت امام صادق (سال 94)			7,243	0:24:43
2	نه حرم داره نه رواقی (سال 94،زمینه)			12,081	0:12:53
3	السلام علیک یا اباعبدالله (سال 94،زمزمه)			6,683	0:07:07
4	حال من رو به راه نمیشه (سال 94،زمینه)			9,308	0:09:55
5	روضه امام جعفر صادق (ع) (سال 93)			3,316	0:11:03
6	بازم توی قلب شهر آهی غریبونه (سال 93)			3,120	0:10:23
7	شبی که از همه سو ریختند (سال 93)			1,911	0:06:15
8	صدای شهر مدینه چقدر دلگیره (سال 90)			2,311	0:06:33
9	ز غربت تو مدینه غوغاست (سال 89)			3,632	0:15:28
10	از غربتت حال من مضطره (سال 89)			2,448	0:06:56
11	زاده زهرا میان حجره افغان میکند (سال 87)			2,228	0:06:19

 

14. جواد مقدم
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	مهدی دلش در ماتمه (سال 94،زمینه)			5,627	0:05:55
2	خورشید و نورش پیشت مثه فانوسه (سال 94،شور)			4,632	0:04:51
3	یه لحظه هایی توی زندگیمون هست (سال 94،شور)			8,308	0:08:46
4	این اولین بار نیست مدینه رو ماتم گرفته (سال 94،واحد)			10,033	0:10:37
5	یا صادق آل عبا مظلوم اماما			2,326	0:06:35
6	هر چی که  ز غصه و غم شنیدید من دیدم			2,991	0:08:29
7	گر دل بدهی به عشق من			3,467	0:11:48

 

15. عباس حیدر زاده
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	مرثیه و روضه خوانی			2,093	0:17:49
2	وا امام, اماما اماما			830	0:07:02
3	خاک مدینه دارد, داغ دل شقایق			644	0:05:27

 

16. کربلایی روح الله بهمنی
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	باز هم نوبت مدینه شد (سال 94،جدید)			14,147	00:15:00
2	مادر ببین جونم به لب اومده (سال 94،جدید)			8,606	00:09:05

 

17. حاج محمد کمیل
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	بین نماز بودم و این را  (سال 94،جدید)			7,065	00:07:27

 

18. دیگر مداحان
ردیف	موضوع	پخش	دانلود	حجم (KB)	زمان
1	غم به دلم میشینه، آرزوم همینه، برم از مدینه			647	0:05:31
2	یه مدینه یه بقیع، یه امامی که حرم نداره - رضا شمس آبادی			266	0:02:13

 

برای دانلود کردن مرثیه ها, روی آیکون  کلیک راست نموده و  گزینه …Save Target As را انتخاب نمایید.

با تشکر از سایت آوینی

 

 

بخش اول - غزل مصیبت ( چه ظلم ها که به اولاد مصطفی کردند )

بخش دوم - روضه ( شدی شهید ولی پیکر تو دست نخورد )

بخش سوم - زمینه ( بلند گریه می کنم برات )

بخش چهارم - واحد ( مهدی دلش در ماتمِ )

بخش پنجم - واحد ( دومین بار است در شهر نبی در سوخته )

بخش ششم - واحد ( من جان طاها و علی ام من صادق آل خدایم )

بخش هفتم - شور ( لطفی که کرده ای تو به من مادرم نکرد )

بخش هشتم - شور ( همه ی دنیامُ بگیر نگیر ازم نگاهتُ )

...

>

* پاسخ امام صادق علیه السلام به سؤالات چهل گانه ابوحنیفه

ابو حنيفه كه خود يكى از ائمه مذاهب چهارگانه است مى گويد: «هنگامى كه منصور، امام صادق (عليه السلام) را به عراق آورد، من از طرف منصور دعوت شدم كه با او به بحث بپردازم، من چهل مسئله در اين مورد فراهم كردم تا از او سؤال كنم، وقتى وارد شدم ديدم جعفر بن محمّد طرف راست منصور نشسته است. سلام كردم و نشستم، آنگاه منصور مرا معرفى كرد، سپس به امر منصور مسائل را يكى پس از ديگرى مطرح كردم و او يكايك را پاسخ گفت. او در هر مسئله آراء و نظريات اهل مدينه و اهل عراق و سپس نظريه خود را نيز بيان مى كرد، گاهى با نظريه آنها موافق بود و گاهى مخالف؛ آنگاه ابو حنيفه مى گويد: من او را داناترين فرد تشخيص دادم. زيرا او داناترين فرد، آگاه ترين آنها به عقايد مردم زمان خود مي باشد.(3)

در عظمت علمى و شخصيت فر هنگى او كافى است كه او در مدت دوران امامت خود توانست چهار هزار عالم برجسته تربيت كند كه هر كدام شخصيتى بزرگ و عالمى كم نظير بودند.(4)

* روایت کردن 900 استاد حدیث از امام صادق علیه السلام در مسجد کوفه

حسن بن على وشّاء، كه از استادان حديث مى باشد، مى گويد: «من در مسجد كوفه نهصد استاد حديث مشاهده كردم كه هر كدام از جعفر بن محمّد حديث نقل مى كردند». (5)

امام صادق (عليه السلام) در سال 114 هجرى رهبرى امت را به دست گرفت. آن حضرت در مجموع دوران امامت خود با خلفايى چند از بنى اميه و بنى عباس معاصر بود. از خلفاى بنى اميه افرادى مانند: هشام بن عبدالملك بن مروان، وليد بن يزيد بن عبدالملك، يزيد بن وليد بن عبدالملك، ابراهيم بن وليد بن عبدالملك، مروان بن محمد معروف به مروان حمار، و از خلفاى بنى عباس با عبداللّه بن محمد معروف به سفاح و ابوجعفر معروف به منصور دوانيقى هم عصر بودند.

از اين كه در مدت سى وچهار سال، هفت خليفه اموى و عباسى زمام امور را به دست گرفتند، پژوهشگران خارجى آن را حاكى از تسلط يك نوع تشنج و اضطراب و عدم ثبات بر جامعه اسلامى مى دانند. تشنجى كه موجب شد

* 50 سال زندگی با حگومت اموی

حكومت دودمان اموى، در سال 132 هجرى منقرض شود و زمام امور به دست فرزندان عباس بيفتد كه آنان نيز در ظلم و ستم كمتر از فرزندان بنى اميه نبودند و در مواردى شديدتر و بدتر از آنها عمل مى كردند.

امام صادق (عليه السلام) حدود پنجاه سال از زندگى خود را در عهد اموى گذراند و از نزديك با جنايات بنى اميه آشنا بود زيرا همان ها بودند كه عموى او، زيد بن على را در كوفه به سال 122 هجرى برهنه و وارونه به دار آويختند و جسد او را پنج سال بالاي دار نگاه داشتند و سپس آن را پايين آوردند و آتش زدند و خاكستر آن را به دريا ريختند؛ امويان به اين نيز اكتفا نكردند، فرزند او يحيى بن زيد را به وضع فجيعى كشتند.

اگر امام حدود پنجاه سال با بنى اميه بسر برد، باقيمانده عمر خود را با فرزندان عباس سپرى نمود و اگر در مقطع نخست شاهد ستم ها و محدوديت ها بود، مقطع ديگر نيز دست كم از اولى نداشت بلكه ستم در بخش دوم افزايش يافت، و به تعبير شاعر معاصر دو عهد: «اى كاش ستم بنى مروان ادامه داشت و عدل بنى عباس بر سرِ ما پر و بالى باز نمى كرد.» و با ملاحظه شرايط حاكم بر دو عصر خواهيم ديد كه چرا امام برنامه هاى اجتماعى خود را بر اساس تأسيس دانشگاه و تربيت شاگردان و پخش علوم و دانش استوار ساخت.

* دو عامل قیام ملت های ایران و عراق ضد حکومت اموی

انگيزه هاى قيام ملت هاى ايران و عراق بر ضد خاندان اميه در تاريخ، به صورت گسترده منعكس است و از ميان آن عوامل دو عامل بيش از همه مؤثر بود:

* ماليات هاى كمرشكن

دولت اموى به جاى توجه به افزايش توليد و ايجاد امكانات براى افزايش درآمد، بيشتر بر اخذ ماليات و خراج دولتى فشار مى آورد و هر خليفه اى كه روى كار مى آمد بر ميزان قبلى مى افزود. تا آنجا كه تمام دهقانان و كشاورزان را مجبور كردند كه علاوه بر پرداخت ماليات هاى رسمى، به رسم ساسانيان، مالياتى به نام «هداياى نوروز» بپردازند؛ نخستين كسى كه آن را رسميت داد معاويه بود و درآمد هداياى نوروز فقط يك سال عراق به سيزده ميليون درهم بالغ گرديد. تا چه رسد به نقاط ديگر مانند هرات، خراسان، يمن و ديگر نقاط سرزمين اسلامى.

وضع ماليات از دوران معاويه به بعد در حال افزايش بود و عُمال اموى با قدرت هاى جهنمى خود هر روز فشار را بر مردم افزايش مى دادند، فقط در دوران عمربن عبدالعزيز بود كه مشكل ماليات حل شد و او با برنامه خاصى، بسيارى از ماليات ها را لغو كرد(6). ولى پس از او جريان به وضع سابق بازگشت و پيوسته وضع اقتصادى در حال بحران و ظلم و فشار بيشتر بود.

* مشكل موالى

مشكل موالى مشكل ديگر نظام حكومتى اموى بود، حكومت اموى يك حكومت عربى خالص بود كه محور حكومت خود را عربيت قرار داده و كليه مناصب و مقامات را به دست اعراب مى سپردند و ديگر طوايف اسلامى را كه به نام «موالى» مى خواندند از تمام مناصب محروم مى كردند؛ و اگر هم گاهى از وجود آنها استفاده مى نمودند، جنبه استثنايى داشت. اين عوامل سبب شد كه ملت هاى بيدار و هشيار ايران و عراق به پاخيزند و با براندازى حكومت اموى، يك حكومت اسلامى به رهبرى يكى از فرزندان پيامبر (ص) به وجود آورند.

در آن زمان خاندان پيامبر(ص) كه محبوب ترين چهره در جامعه اسلامى بودند و سمبل و رمز عدالت و تقوى به شمار مى رفتند، قيامى به شعار آل محمد آغاز شد و انقلابي ها با شعار «الرضا من آل محمّد» در دو كشور به پا خاستند و توانستند بر سلطه جابرانه نود ساله اموى ها پايان بخشند.

* چرا امام صادق علیه السلام به ندای قیام کنندگان پاسخ نمی دادند؟

در آغاز انقلاب همه چشم ها به امام صادق (عليه السلام) دوخته بود و فردى را لايق تر از او نمى شناختند، اما تاريخ مى گويد امام علیه السلام با اين دعوت گران از روز نخست روى موافق نشان نمى داد و با آنها هماهنگى نمى كرد هر چند مخالفت نيز نمي نمود، زيرا آن حضرت كاملاً از منويات و ضماير اين دعوت گران آگاه بود كه اين قيام هرچند با شعار آل محمد شكل مى گيرد ولى هدف چيز ديگرى است و آنان پس از پيروزى، مسير انقلاب را دگرگون كرده و به نام خود و در راه تحقق اهدافشان تمام خواهند كرد.

تاريخ مى گويد: هنگامى كه عبداللّه بن حسن با امام صادق (عليه السلام) مذاكره كرد و از حضرت خواست با سفاح و منصور، پيشگامانِ دعوت همراهى كند، امام به وى فرمود:

اين دو نفر نيت صالح و پاكى ندارند، آنان به نام تو و من به شعار آل محمّد قيامى به راه انداخته اند ولى موقع نتيجه گيرى، تو و دو فرزندت را عقب خواهند زد و خود را زمامدار جمعيت معرفى خواهند كرد.

گواه روشن ديگرى كه: امام از منويات اين دعوتگران آگاه بود و از اين جهت همكارى نزديكى با آنان نكرد، همان مذاكره حضرت با سدير صيرفى است، آنگاه كه وى امام علیه السلام را به هماهنگى با دعوت گران دعوت كرد، حضرت در پاسخ او گفت: من در آنان اخلاصى نمى بينم. (7)

در حالى كه شرايط امام به گونه اى بود كه نمى توانست به اسلام راستين از طريق ايجاد حكومت، تجسم و عينيت بخشند، ولى در عين حال از اعتراض و پرخاشگرى بر حكام وقت در شرايط متناسب خوددارى نمى كردند. هنگامى كه منصور نامه اى به امام صادق (عليه السلام) نوشت و از ايشان درخواست كرد كه او را نصيحت كنند، امام علیه السلام در پاسخ او نوشتند: «آن كس كه دنيا را بخواهد، تو را نصيحت نمى كند، و آن كس كه سراى ديگر را بخواهد، با تو همنشين نمى شود».

وقتى پاسخ نامه به دست منصور افتاد، وى با شگفتى خاصى گفت: «امام صادق دنياخواهان را از آخرت خواهان مشخص كرد. كسانى كه دور مرا گرفته اند، دنيا خواه اند نه آخرت خواه، و آنان كه از من دورى گزيده اند، آخرت خواه اند نه دنيا خواه».

* امام صادق علیه السلام و دانشگاه بزرگ جعفرى

شرايط سياسى و اجتماعى در اين فترت كه طرفداران حكومت اموى، با گروه مخالف در زدوخورد بودند، به امام علیه السلام اجازه داد كه وظيفه خود را از طريق نشر علوم و آثار اسلامى و تربيت شاگردان، تجسم بخشد و آن دانشگاه بزرگى را كه پدر بزرگ حضرت، پى ريزى كرده بود، شكل دهد. اينجاست كه مى بينيم در مدت امامت خود چهار هزار نفر را در علوم گوناگون تربيت كرد و شخصيت هايى را به جهان اسلام تحويل داد كه هر كدام در عصرخود چراغى فروزان و دانشمندى محقق بودند.

علما و دانشمندان علم رجال، اسامى شاگردان امام علیه السلام و صورت تأليفات آنان را در كتاب هاى خود آورده اند. تنها شيخ طوسى در رجال خود متجاوز از سه هزار نفر را نام مى برد كه در محضر آن حضرت كسب فيض كرده اند.

خدمات علمى امام صادق (عليه السلام) در تفسير، حديث و فقه خلاصه نمى شود، بلكه حضرت توانست شخصيت هاى بزرگى را در كلام، فلسفه و علم مناظره پرورش دهد كه نمونه بارز آن هشام بن حكم است كه از او بيست وپنج كتاب بر جاى مانده است. (8)

آنچه گفته شد تنها بُعدى از ابعاد خدمات علمى امام صادق (عليه السلام) نيست. آن حضرت در علوم طبيعى بحث هايى نمود و رازهاى نهفته اى را باز كرد كه براى دانشمندان امروز مايه اعجاب است و گواه روشن آن، توحيد مفضّل است كه امام علیه السلام آن را در چهار روز املا كرد و مفضّل بن عمر كوفى نوشت. در اين كتاب امام از رهگذر بيان قوانين طبيعى حاكم بر جهان، منطق خداپرستان را ثابت مى كند.

شگفت انگيزتر از اينها تربيت جابر بن حيان است كه در جهان امروز پدر شيمى به شمار مى رود. او نخستين كسى است كه علم شيمى را از امام علیه السلام آموخت و در اين باره كتاب نوشت و تعداد زيادى رساله از خود به يادگار گذارد.

منصور دوانيقى، خليفه سفاك و خونريز عباسى، وجود امام صادق علیه السلام را درمدينه تحمل نكرد و او را به وسيله ايادى مخصوص خود مسموم نمود. وى زمانى كه از شهادت امام صادق (عليه السلام) آگاه شد، عرصه را براى ريشه كن كردن هر نوع مخالفين احتمالى مناسب ديد و لذا به فرماندار مدينه به نام «محمدبن سليمان» نامه نوشت و او را موظف ساخت كه اگر جعفر بن محمد شخصى را جانشين خود قرار داده، او را احضار نمايد و گردنش را بزند. فرماندار در جواب نامه منصور چنين نوشت كه جعفر بن محمد در وصيت نامه رسمى خود پنج نفر را وصى و جانشين خود قرار داده است آنها عبارتند از:

1ـ منصور دوانيقى، 2ـ محمّد بن سليمان فرماندار مدينه، 3ـ عبداللّه بن جعفر، 4ـ موسى بن جعفر (عليه السلام)، 5ـ حميده همسر خود.

آنگاه فرماندار در ذيل نامه كسب تكليف كرده بود كه كدام يك از آنها را گردن بزند. وقتى نامه به دست منصور رسيد، خشمگين شد. وى از اين كه نتوانسته بود بر وصى واقعى امام صادق (عليه السلام) دست پيدا كند، ناراحت شد وگفت: «از كشتن آنها صرف نظر كن».

امام صادق (عليه السلام) با تنظيم چنين وصيت نامه سياسى توانست از قتل امام كاظم (عليه السلام) جلوگيرى كنند و در غير اين صورت هفتمین پیشوای شیعیان كشته مى شد.

پاورقی:

1 . ارشاد ص289.

2 . الإمام الصادق به نقل از التهذيب ج2ص104.

3 . تذكرة الحفاظ ج1ص157.

4 . ارشاد مفيد ص389.

5 . رجال نجاشى ج1/139، شماره ترجمه 79.

6 . كامل ابن اثير ج 5ص29.

7 . اصول كافى ج 2ص 243.

8 . فهرست ابن نديم ، صفحه 250.

 کتاب “اصول عقايد اسلامى و نگاهى به زندگانى پيشوايان معصوم علیه السلام ” آیت الله العظمی سبحانی

سخنان امام صادق علیه السلام سرشار از آموزه های عرفانی است؛ چنان‎که بسیاری از موضوعاتی که ایشان بیان فرموده، در روزگاران بعد، از سوی عارفان بزرگی چون خواجه عبدالله انصاری در کتاب های منازل السایرین و صد میدان؛ عزالدین محمود کاشانی در کتاب مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه؛ ابوالقاسم قشیری در الرسالة القشیریه؛ خواجه نصیرالدین طوسی در اوصاف الاشراف تحریر شد. همچنین، امام صادق علیه السلام، خود نیز افزون بر اینکه در کتاب مصباح الشریعه آشکارا از عارف و عرفان و معرفت سخن گفته، در پرداخت برخی موضوع‎های اخلاقی در این کتاب، چاشنی و رنگ معرفت و عرفان نیز به آن افزوده است.

...

3.کتابی در توحید که به خاطر نام روایتگر آن توحید مفضل نام دارد.

این کتاب در رد دهریون و اثبات خداوند جزو بهترین کتابها به شمار می رود و تمام آن در ضمن بحار الانوار موجود است. همچنین این کتاب به صورت جداگانه با چاپ سنگی در مصر به چاپ رسیده است. و بنابر آنچه در مجله المقتبس خوانده ام این کتاب در استانبول هم به چاپ رسیده که هنوز آن را ندیده ام.

4.کتاب اهلیلجة

این کتاب هم به وسیله مفضل بن عمر روایت شده و در ضمن بحار الانوار موجود است. در مقدمه بحار آمده است که سیاق کتابهای توحید (مفضل) و اهلیلجة بر صحت آنها دلالت دارد.

سید علی بن طاوس در کشف المحجة لثمرة المهجه در آنجا که فرزندش را سفارش می کند، گوید: به کتاب مفضل بن عمر که امام صادق علیه السلام آن را بر وی املا فرموده بنگر که درباره آثار و پدیده هایی است که خداوند آفریده است. و نیز کتاب اهلیلجة را بخوان که کتاب بس پرارزشی است.

اما در فهرست ابن ندیم آمده است: نویسنده کتاب اهلیلجة معلوم نیست و گویند آن را امام صادق علیه السلام نوشته است اما این محال است. اما ابن ندیم درباره علت محال بودن این امر هیچ دلیلی نیاورده است.

5.کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة که منسوب به امام صادق علیه السلام است.

این کتاب همراه با کتاب جامع الاخبار چاپ شده است. اما مجلسی در مقدمه بحار درباره آن گفته است: در این کتاب مطالبی آمده که خواننده خردمند و مطلع را با تردید مواجه می کند. اسلوب این کتاب شبیه دیگر سخنان و آثار ائمه علیه السلام نیست و الله یعلم. مؤلف کتاب وسایل در پایان کتاب هدایة گوید: از جمله کتابهایی که بر ما ثابت است که قابل اعتماد نیست و از آنها نقل نکردیم کتاب مصباح الشریعة منسوب به امام صادق علیه السلام است. زیرا سند آن ثابت شده نیست و در آن سخنانی آمده که مخالف با تواتر است.

صاحب ریاض العلما نیز به هنگام ذکر کتابهای مجهول و ناشناخته می نویسد: مصباح الشریعة در اخبار و مواعظ کتابی معروف و متداول است…. بلکه این کتاب از تالیفات یکی از صوفیان است. اما ابن طاوس و ظاهر عبارت سید علی بن طاوس در کتاب امان الاحظار نشان می دهد که وی بر این کتاب اعتماد داشته است. زیرا در آنجا می گوید: از جمله کتابهایی که باید با مسافر همراه باشد کتاب اهلیلجة است. این کتاب حاوی مناظره امام صادق علیه السلام با طبیبی هندی است که درباره شناخت خداوند جل جلاله به طرزی عجیب و بدیهی استدلال شده به طوری که آن طبیب هندی پس از این مناظره به الوهیت و یگانگی خداوند اقرار کرده است. همچنین کتاب مفضل بن عمر که از امام صادق علیه السلام روایت کرده و در زمینه وجوه حکمت در خلقت گیتی و آشکار کردن اسرار آن است، باید همراه مسافر باشد. این کتاب در نوع خود بسیار شگفت آور است. و نیز کتاب مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة از امام صادق علیه السلام باید با مسافر باشد. این کتاب درباره سلوک به سوی خداوند و توجه به او و دستیابی به اسراری که در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است.

کفعمی در مجموع الغرائب روایات بسیاری را با لفظ قال الصادق از مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة نقل کرده است. شهید ثانی در کشف الریبة و نیز در منیة المرید و مسکن الفواد و اسرار الصلاة روایاتی از مصباح الشریعة نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق علیه السلام نسبت داده و در پایان برخی از آنها آورده است: آنچه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود. سید حسین قزوینی در کتاب جامع الشرایع، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانی و سید بن طاوس و مولانا محسن کاشانی و عده ای دیگر منسوب به امام صادق علیه السلام است. بنابراین، پس از تایید اینان جایی برای تشکیک و تردید در این کتاب باقی نمی ماند.

6.رساله آن حضرت خطاب به یارانش.

کلینی این رساله را در آغاز روضة کافی به سند خود از اسماعیل بن جابر از ابو عبد الله علیه السلام نقل کرده است: امام صادق علیه السلام این رساله را برای اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد که آن را به یکدیگر درس دهند و در آن نظر کنند و آن را فراموش نکنند و بدان عمل کنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانه هاشان گذارده بودند و چون از کار فراغ می یافتند آن را می خواندند.

کلینی در همان کتاب به سند خود از اسماعیل بن مخلد سراج نقل کرده که گفت: این نامه از طرف امام صادق علیه السلام خطاب به اصحابش ابلاغ گردید، آغاز این نامه چنین است: «بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، از پروردگارتان عافیت طلب کنید». آنگاه تمام نامه را ذکر کرده است. همچنین قسمتی از آغاز این نامه در تحف العقول تحت عنوان رساله امام به گروهی از پیروان و یارانش، ذکر شده است.

7.رساله امام به پیروان شیوه رای و قیاس.

8.رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب خمس در آنها.

در تحف العقول این قسمت و تا بخش شانزدهم از این رساله، نقل شده است.

9.سفارش امام صادق علیه السلام به عبد الله بن جندب.

1.سفارش آن حضرت به ابو جعفر محمد بن نعمان احول.

11.رساله ای که برخی از شیعیان آن را نثر الدرر نامیده اند.

12.سخنان آن حضرت در وصف محبت اهل بیت و توحید و ایمان و اسلام و کفر و فسق.

13.رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و کسب و کار بندگان و وجوه اخراج اموال.

امام علیه السلام این نامه را در پاسخ کسی که از وی درباره جهات معیشت بندگان که در آنها کسب و کار و معامله بین یکدیگر انجام می دهند و نیز وجوه نفقات پرسیده بود، نوشت.

14.رساله آن حضرت در احتجاج بر صوفیه که آن حضرت را از طلب رزق و روزی نهی می کردند.

15.گفتار آن حضرت درباره خلقت انسان و ترکیب او.

16.کلمات قصار آن حضرت.

ما برگزیده ای از این سخنان را که در تحف العقول نقل شده، در بخش حکم و آداب آن حضرت ذکر خواهیم کرد. در این باره، کتابهای دیگری از امام صادق علیه السلام موجود است که اصحاب آن حضرت بر اساس آنچه که از وی روایت شده، گرد آورده اند. از این رو منتسب ساختن کتب مزبور به امام صادق علیه السلام صحیح به نظر می رسد. چرا که املا خود یکی از طرق تالیف است. نجاشی در کتاب خود، نام پنج کتاب از این قبیل را یاد می کند و نحوه دستیابی خود را بدانها تذکر می دهد. البته بعید نیست که برخی از کتابهایی که نجاشی نام برده با آنچه قبلا یاد شد، تداخل پیدا کند. این کتاب ها عبارتند از:

الف:نسخه ای که نجاشی به هنگام ذکر زندگانی محمد بن میمون زعفرانی از آن یاد کرده است. وی درباره محمد بن میمون گوید: او از اهل سنت است و فقط یک روایت از امام صادق علیه السلام نقل کرده است.

ب.روایتی که فضیل بن عیاض از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. نجاشی در شرح زندگانی فضیل گوید: او از مردم بصره و از ثقات اهل سنت بود و از امام صادق علیه السلام یک روایت نقل کرده است.

ج.نسخه ای که عبد الله بن ابی اویس بن مالک بن عامر اصبحی همپیمان بنی تمیم بن مرة بن ابو اویس، از آن حضرت نقل کرده است. نجاشی درباره او گوید: او نسخه ای از امام جعفر بن محمد علیه السلام روایت کرده است.

د.نسخه ای که ابراهیم بن رجاء شیبانی نقل کرده است. نجاشی گوید: وی از امام جعفر صادق علیه السلام نسخه ای روایت کرده است.

ه.نسخه ای که سفیان بن عینیة بن ابی عمران هلالی نقل کرده است. نجاشی گوید: او نسخه ای از امام جعفر بن محمد روایت کرده است.

و.کتابی که جعفر بن بشیر بجلی روایت کرده است. شیخ طوسی در الفهرست گوید: جعفر کتابی دارد که منسوب به امام صادق علیه السلام به روایت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد.

ز.مجموعه رسایل آن حضرت که جابر بن حیان کوفی آن را روایت کرده است. یافعی در کتاب مرآة الجنان گوید: امام صادق علیه السلام در علوم یکتاشناسی و غیر آن سخنان ارزشمندی دارد. و شاگرد او، جابر بن حیان، کتابی در هزار برگ تالیف کرده که رسایل آن حضرت را که حدود پانصد رساله است، در برمی گیرد.

نگارنده: هیچیک از بزرگان شیعه، که درباره رجال شیعه و اصحاب ائمه کتابها نوشته اند مانند شیخ طوسی و نجاشی و معاصران و پیشینیان و متاخران از آنها، درباره اینکه جابر بن حیان از شاگردان یا اصحاب امام صادق علیه السلام بوده است، سخنی نگفته اند. حال آنکه اینان در مذهب خود از دیگران آگاهتر هستند. البته در فهرست ابن ندیم گفته شده است: شیعیان گویند که جابر بن حیان یکی از بزرگان شیعه و ابواب آنان بوده است. ابن ندیم در ادامه گوید: «شیعیان گمان می کنند که جابر از اصحاب امام صادق علیه السلام بوده است.. . و سپس گفته است: جابر کتابهایی در مذاهب شیعه دارد که آنها را در جای خود یاد خواهم کرد». البته تفصیل مطلب به هنگام شرح زندگانی جابر نقل خواهد شد. این مطلبی بود که ما در آغاز آن را نوشته بودیم، اما بعدا بر ما ثابت شد که جابر بن حیان در زمره شاگردان امام صادق علیه السلام جای داشته است.

ک.تقسیم الرؤیا، در کشف الظنون است که تقسیم الرؤیا از تالیفات امام جعفر صادق علیه السلام است. در الذریعة آمده است که ما سندی مبنی بر این که این کتاب به کس دیگری جز امام صادق علیه السلام منسوب باشد پیدا نکردیم. اما ظاهرا می توان گفت که این کتاب تالیف یکی از شیعیان به استناد روایات امام صادق علیه السلام است.

آنچه گفته شد مربوط به کتابهایی بود که تا کنون تدوین گردیده و به نامهای خاصی شناخته شده است. وگرنه آنچه دانشمندان از آن حضرت در شاخه های گوناگون علمی همچون کلام و توحید و سایر اصول دین و فقه و اصول فقه و طب و مناظره و حکمت و موعظه و آداب و غیره نقل کردند، آن چنان فراوان و بسیار است که نمی توان آنها را برشمرد. و برای آگاهی از آنها باید به کتاب های حدیثی که متکفل جمع آوری سخنان آن حضرت شده اند، رجوع کرد.

منبع : سیره معصومان، ج 5، ص 77 , سید محسن امین

...

* حمل روایات سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم بر تقیه

روایاتی از طریق عامه (صحیح مسلم/2/87/باب ‌السهو فی ‌الصلاة) و نیز از طریق اصحاب ما (من لایحضره‌ الفقیه/1/ 359) نقل شده که در سفری نماز فجر حضرت رسول اکرم‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم و همراهان ایشان قضا شده است. در این روایات اشکالاتی هست و لو این ‌که بعض ‌از آن ‌ها به سند معتبر نقل شده است.

 بعضی روایات را عامه از طریق خودشان نقل کرده ‌اند که در کتب ما نیست و از مجموع آن ‌ها که در نوم و غیر نوم نقل کرده ‌اند، ملتزم شده ‌اند که سهو و غفلت للنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله‌ وسلم ممکن است. از نکاتی که در این روایات هست، معلوم می شود که ائمه ما‌ علیهم ‌السلام چقدر مبتلا بودند، با خصوصیاتی فهمانده ‌اند که این روایات اصلی ندارند، و این روایات از ائمه‌ علیهم ‌السلام به ‌طور تقیه در نقل است. چون نتوانسته ‌اند رد کنند، گفته ‌اند: هست، لکن در این روایات قرینه ‌ای ذکر کرده ‌اند که اهل بصیرت می‌ فهمند که این روایات در حال تقیه است.

از روایاتی که سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم از آن ‌ها استفاده شده است، (وسایل ‌الشیعه /8/233/ح9) «محمدبن الحسن باسناده عن سعد عن ابی ‌الجوزاء عن الحسین ‌بن علوان عن عمروبن خالد عن زیدبن علی عن آبائه‌ علیهم ‌السلام عن علی‌ علیه ‌السلام قال‌ علیه ‌السلام صلّی بنا رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله‌ وسلم الظهر خمس رکعات ثم انْفَتَلَ فقال له بعض ‌القوم یا رسول ‌الله هل زید فی ‌الصلاة شیء قال و ماذاک قال صلیت بنا خمس رکعات قال فاستقبل ‌القبله و کبر و هو جالس ثم سجد سجدتین لیس فیهما قراءة و لا رکوع ثم سلم و کان یقول هما المرغمتان» حضرت امیرالمؤمنین‌ علیه ‌السلام فرمود رسول‌ خدا‌ صلی ‌الله ‌علیه‌ وآله ‌وسلم نماز جماعت ظهر را پنج رکعت اقامه فرمود بعد که منصرف شد فردی گفت: آیا در نماز چیزی اضافه شد؟ حضرت فرمود چطور؟ گفت، پنج رکعت اقامه کردید. حضرت رو به قبله شدند و همان‌ طور که نشسته بودند تکبیر گفته و دو سجده خالی انجام داده و سلام دادند و بعد ‌فرمودند: این دو برای مالیدن بینی شیطان به خاک است. در این روایت، خصوصیتی آمده و آن این ‌که ائمه‌ علیهم ‌السلام فرموده ‌اند: من زاد فی صلاته فعلیه الاعاده (وسایل ‌الشیعه/8/231/ح2) ائمه‌ علیهم ‌السلام نمی ‌توانند با قول رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم مخالفت کنند بنابراین معلوم می ‌شود به آن حدیث نمی ‌شود اعتماد کرد چون من زاد فی صلاته فعلیه الأعاده.

یکی دیگر، روایتی است که سندش تمام نیست. روایت زیدالشحام (وسایل ‌الشیعه/8/20/ح17) است: «و عنه» یعنی شیخ نقل می‌ کند عن احمدبن محمدبن عیسی «عن الحسین ‌بن علی ‌بن فضال، عن ابی ‌جمیلة، عن زیدالشحام» ضعفش به ‌واسطه ابی ‌جمیله مفضل ‌بن صالح است «قال: سألته» سؤال کردم از او «عن رجل صلی ‌العصر سِتّ رکعات أو خمس رکعات، قال: ان استیقن انه صلی خمساً او ستاً فلیعد الی ان قال: و ان هو استیقن أنه صلی رکعتین أو ثلاثاً ثم انصرف فتکلم فلا یعلم انه لم یتم الصلاة». در روایت سابقه رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله‌ وسلم تکلم عمدی کرد فرمود و ما ذاک در این ‌جا هم دارد ثم انصرف فتکلم معنایش این است که تکلم عمدی کرد، لکن نمی ‌داند که ناقض صلاة است «فلا یعلم انه لم یتم الصلاة» اینجا فرمود: «فانما علیه ان یتم الصلاة ما بقی منها» از آن ‌جایی که مانده، نماز را تمام می ‌کند. دو رکعت دیگر بعد‌از حرف زدن می‌ خواند، «فان النبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم صلی بالناس رکعتین ثم نسی حتی انصرف» نسیان کرد تا منصرف شد «فقال له ذوالشمالین:» این ذوالشمالین در ذهنتان باشد! «یا رسوالله حدث فی ‌الصلاة شیئ؟» که دو رکعت خواندی «فقال: ایهاالناس أصدق ذوالشمالین؟» ذوالشمالین راست می ‌گوید که من دو رکعت خوانده ‌ام؟ «فقالوا: نعم لم تصل الا رکعتین فقام فاتم مابقی من صلاته» بعداز این حرف زدن‌ ها بلند شد نمازش را تمام کرد.

و در صحیحه سعیدالاعرج (وسایل ‌الشیعه/8/203/ح16) چنین است: «و باسناده عن احمد‌بن محمد‌بن عیسی، عن علی ‌بن النعمان، عن سعیدالاعرج» روایت من حیث ‌السند صحیحه است. «قال سمعت أباعبدالله‌ علیه ‌السلام یقول: صلی رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم ثم سلم فی رکعتین فسأله من خلفه»، آن کسانی که خلفش بودند، پرسیدند «یا رسول ‌الله أحدث فی ‌الصلاة شیئ؟» در صلاة شیئ حادث شده است یا نه؟ «فقال: و ما ذلک؟ قال: انما صلیت رکعتین،‌ فقال أکذلک یا ذاالیدین؟» این ‌جا ذاالیدین فرمود «و کان یدعی ذوالشمالین» این ذوالیدین را ذوالشمالین می‌ گفتند. چون دست ‌های غیرمتعارف و بلندی داشت، به او «ذوالیدین» می ‌گفتند. «فقال: نعم، فبنی علی صلاته فأتم ‌الصلاة اربعاً (الی ان قال) و سجد سجدتین لمکان الکلام».

* کلام صدوق مبنی بر سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم و الامام‌ علیه ‌السلام فی ‌الصلاة

 جماعتی از علمای امامیه مثل صدوق و شیخ او «محمد‌بن الحسن ‌بن الولید» در سهوالنبی‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله‌ وسلم کلامی دارند. صدوق در «من لایحضره الفقیه» (ر.ک. 1/359/ح1031) بعد از نقل روایات، به علما معترض شده است و می ‌گوید: روایت کثیره و معتبره دلالت بر سهو‌النبی می ‌کند، ما چاره ‌ای نداریم که ملتزم شویم، منتها ایشان مثل شیخش «محمدبن حسن ‌الولید» تفصیل داده است. چون اشکال می ‌شود که اگر این‌ جور باشد پس ممکن است نبی‌ صلی ‌الله ‌علیه‌ وآله ‌وسلم در تبلیغ احکام اشتباه کرده، خدا یک ‌جور دیگر وحی کرده است و حضرت‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم یادش رفته است، خلافش را به مردم گفته است. شیخ صدوق و محمد‌بن حسن ‌الولید فرموده است: امکان سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه‌ وآله ‌وسلم و امام‌ علیه ‌السلام در تبلیغ و بیان احکام نیست، چون خلاف غرض است و اما در غیر احکام سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم ممکن است. چون سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم در غیر بیان احکام مصلحتی دارد که خدای متعال به جهت رعایت آن مصلحت، نبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله‌ وسلم را به سهو می ‌اندازد.

* مصلحت برای سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم در غیر احکام

ایشان می ‌فرماید: (همان) این مصلحت برای این است ‌که اگر مردم در اوقات صلاة خواب می‌ رفتند و نمازشان قضا می ‌شد، مؤمنین از آن‌ ها تنفر پیدا می ‌کردند و می ‌گفتند: که تو چطور مسلمانی هستی که نمازت قضا شده است؟ خداوند متعال نوم را بر رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم در آن واقعه که با اصحابش بود، بر آن‌ ها مستولی کرد، تا این که سنت بدعت، گذاشته نشود که مؤمنین از همدیگر به خاطر این ‌که نماز قضا شده پس نماز خوان نیست، فرار کنند. چون خود نبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم که صلاة را آورده، سهو کرده، پس اشکالی ندارد. پس این لمصلحة ملزمة است که سنت غیر حسنه عیب کردن، صورت نگیرد. این سهو هم «من ‌الله» است «اقتضته ‌الحکمة». لکن ایشان فرموده است: کسانی که به سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم قائل نمی ‌شوند، غلات و مفوضه هستند، یعنی آن‌ هایی که می ‌گویند تفویض امر به نبی اکرم‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم و ائمه‌‌ علیهم ‌السلام شده است، و خدا کنار نشسته است. این کلام ایشان است که نقل می ‌کنم.

* اعتماد مرحوم صدوق به استادش محمد‌بن حسن ولید

صدوق‌ (ره) هرجا که خلاف مقتضای ادلّه از او صادر شده است للاعتماد علی شیخه که محمدبن حسن ‌الولید است، می ‌باشد حتی می ‌گفت: محمد‌بن حسن ‌الولید هر کسی را تضعیف کند، من هم او را تضعیف می ‌کنم؛ و هر کسی را که توثیق کند من توثیق می ‌کنم. در این ‌جا هم از استادش سهو‌النبی‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم را در غیراحکام نقل کرده است. اما در احکام احدی از اصحاب ملتزم به سهو در احکام نیست. نه صدوق و نه محمد‌بن حسن ‌الولید. بعد ایشان فرموده است: محمد‌بن حسن ‌الولید‌ (ره) می ‌فرمود: اول درجة الغلو، ‌نفی کردن سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم علی ‌الاطلاق است. (همان/360) این کلام خیلی کبیر است بدان‌ جهت شیخ مفید‌ (ره) (ر.ک. عدم سهوالنبی/18) فرموده است: خود این کلام محمد‌بن حسن ‌الولید، تقصیر است، و آن ‌چه که صدوق ذکر کرده است که مال مفوضه و غلات است، آن هم خودش غلو نفس است. لکن صدوق کلمات دیگری در بین گفته است که آن ‌ها هم محل اشکال است. به هر حال مستند صدوق‌ (ره) این روایات است که برای شما خواندم.

اما این روایات، مورد قبول نمی ‌باشد. چرا؟ علاوه بر این ‌که در خود این روایات قرینه بر بطلان است که یکی مسئله تکلم است که بعداز تکلم، رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم آن ‌را تمام کرد.

جماعتی گفته ‌اند: (مستندالشیعه/7/38) این تکلم سهوی است. چون یقین داشت که در حال صلاة‌ نیست، تکلم کرد. این تکلم سهوی حساب می ‌شود، تکلم سهوی، سجده سهو می‌ خواهد. این حرف درست نیست، اگر درست هم باشد، در زیادتی رکعت نمی ‌آید، که پنج رکعت خوانده بود، این نقصان بود. در بعضی از روایات همین را از امام‌ علیه ‌السلام پرسیده ‌اند که تکلم کرده بود، فرموده است: کسی که تکلم کرد، صلاتش را اعاده کند. (وسایل ‌الشیعه/7/281/باب25) در آن روایات هست که رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم از مکانش تکان نخورده بود. (وسایل ‌الشیعه/8/200/ح7) رد این توضیح در خود این اخبار هست. چون در بعضی از روایات دارد که ائمه هدی‌ علیهم‌ السلام فرمودند: اگر بعداز نماز به چین هم برود و برگردد، تتمه صلاة را می ‌خواند. در موثقه عمار می ‌فرماید: «عن ابی ‌عبدالله‌ علیه ‌السلام (فی حدیث) و الرجل یذکر بعد ما قام و تکلم و مضی فی حوائجه انه انما صلی رکعتین فی ‌الظهر والعصر والعتمة والمغرب، قال: یبنی علی صلاته فیتمها ولو بلغ الصین و لایعید الصلاة» (ر.ک. وسایل ‌الشیعه/8/198/باب3)

* بیان تقیه ‌ای بودن روایات سهوالنبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم

روایاتی که فرمود پیامبر از جایش تکان نخورده بود، توضیح ائمه‌ علیهم‌ السلام در مقام تقیه است. لذا شیخ‌ (ره) از کسانی است که این روایت را حمل بر تقیه کرده است چون شیخ طوسی ملتزم است که سهو علی ‌النبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم و امام‌ علیه ‌السلام جایز نیست، (تهذیب ‌الاحکام/2/182) بلافرقی مابین‌ الاحکام و غیرالاحکام، با آن بیانی که ان ‌شاءالله خواهیم گفت که مردم فرق بین سهو در احکام و غیراحکام را نمی ‌فهمند. مردم وقتی سهو را از نبی دیدند، می ‌گویند: به قولش اعتبار نیست. زیرا این‌ که می‌ گوید جبرئیل به من امروز خبر داد، شاید سهو کرده است، جبرئیل خبری نداده است و اشتباه است پس اصل نبوت باطل می ‌شود.

شیخ، روایت موثقه زراره را نقل می ‌کند: «و باسناده عن محمد‌بن علی ‌بن محبوب عن احمد‌بن محمد، عن الحسن ‌بن محبوب، عن عبدالله ‌بن بکیر موثقه بودن به اعتبار این است که از زراره است. می ‌دانید که مقام زراره چیست؟ او از کسانی است که امام‌ علیه ‌السلام سِرّش را به او می ‌گفت. بدان ‌جهت روایاتی را برای ما نقل می‌ کرد، بعد امام برای دیگران عکسش را نقل می ‌کرد.

«قال: سألت ابا جعفر‌ علیه ‌السلام: هل سجد رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم سجدتی السهو قط» در عمرش سجده سهو کرده است؟ چون عامه این ‌جور نقل کرده ‌اند «قال: لا» سجده سهو نکرده است «و لایسجدههما فقیه» فقیه خود ائمه‌ علیهم‌ السلام بودند. شیخ بعداز این ‌که نقل کرده است. «قال الشیخ: الذی افتی به ما تضمنه هذا الخبر» که نفی سهو از امام است. (تهذیب ‌الاحکام/2/ 351/ذیل ح1454)

اگر کسی بگوید: یا شیخ! اگر قائل به نفی سهو هستید، چرا این روایات را نقل کردید؟ می‌ گوید: من این را به جهت دیگری نقل کردم. که اگر حکم سهوی متحقق شد ـ که برای امام و رسول ‌الله اتفاق نمی ‌افتد ـ حکمش سجدتی السهو است، صلاة را باطل نمی ‌کند و سجده سهو می‌ کند و تمام می‌ کند.

ما به شیخ عرض می ‌کنیم، آن روایات حکمش هم للتقیه است. چرا؟ چون در آن روایت دارد که اگر این شخص از مکانش رفته باشد، به چین هم رسیده باشد برگردد، باز بنایش این است که همان را بخواند. در روایت سماعة از امام صادق‌ علیه ‌السلام (وسایل ‌الشیعه/8/201/ح11) دارد که «… فما بال رسول‌ الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم لم یستقبل الصلاة و انما اتم لهم مابقی من صلاته؟ فقال: ان رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم لن یبرح من مجلسه فان کان لم یبرح من مجلسه فلیتم مانقص من صلاته». اما روایات دیگر هم در مانحن فیه است. (ر.ک. وسایل ‌الشیعه/8/198/باب 3 از ابواب الخلل فی ‌الصلاة)

یکی از آن روایات صحیحه زرارة (وسایل ‌الشیعه/5/ابواب الخلل ‌الواقع فی ‌الصلاة/باب3/ح19) است: «سألته عن رجل صلی بالکوفة رکعتین ثم ذکر و هو بمکة او بمدینة أو بالبصرة او ببلدة من البلدان أنه صلی رکعتین، قال: یصلی رکعتین» همان رکعتین را تمام کند. چون در صلاة ظهر است، یا در صلاة عشا از عامه نقل کرده ‌اند یا در صلاة کذا. در موثقه عمار می ‌فرماید: «عن ابی ‌عبدالله‌ علیه ‌السلام والرجل یذکر بعد ما قام و تکلم و مضی فی حوائجه انه انما صلی رکعتین فی ‌الظهر والعصر والعتمه والمغرف قال: یبنی علی صلاته فیتمها ولو بلغ الصین ولا یعیدالصلاة.

این همان مسلک عامه است که ملتزم هستند. لذا این روایات، تقیه است، دلالت به وقوع ‌السهو نمی ‌کند. (ر.ک. تهذیب ‌الاحکام /2/351) صحیح همان است که شیخ نقل کرد به سند موثقه که امام‌ علیه ‌السلام فرمود: «ما سجدالنبی سجدتی السهو قط و لایسجدهما الفقیه».

* کلام در ذوالشمالین

صدوق‌ (ره) در خبر ذوالشمالین (من لا یحضره ‌الفقیه/1/360) اشاره کرده است بر اشکال که خاصه بر این روایت کرده ‌اند، که گفته ‌اند: ابی ‌هریره که این واقعه را از ذوالیدین، نقل می ‌کند، در غزوه بدر در سنه دوم بعد از هجرت کشته شده است. ابی ‌هریره راوی این روایت ‌ها است. این ابی ‌هریره که از ذوالیدین نقل کرده است، هفت سال بعداز هجرت تازه مسلمان شده‌ است. پس در زمان کفرش نقل کرده «صلّی بنا رسول ‌الله‌ صلی‌ الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم» این هم که نمی ‌شود. پس این حدیث درست نیست. و گفته است عامه در جواب گفته ‌اند: ذوالیدین دو نفر بودند. یک نفرشان در غزوه بدر بعداز سال دوم هجرت فوت کرده است. اما ذوالیدین دیگری بود، او راوی این روایت است، و ابوهریره از او نقل می ‌کند، که او از رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم هم ماند، و در زمان معاویه فوت کرد. حتی گفته ‌اند: مقتل صفین را ذوالیدین نوشته است. لذا این ذوالیدین غیر از آن ذوالیدین است. در صحیحه اعرج، امام اشاره فرمود که «ذوالیدین یُدعی ذوالشمالین». گفته ‌اند: ذوالیدینِ اول، ذوالشمالین است که در بدر کشته شد. امام‌ علیه ‌السلام فرمود: رسول ‌الله‌ صلی ‌الله‌ علیه ‌وآله ‌وسلم از او پرسید. یعنی ذوالیدین به آن دومی ربطی ندارد. امام‌ علیه ‌السلام بطلان این قضیه را به او بیان کرد، که ابوهریره نمی ‌تواند از او نقل کند. (منتهی ‌المطلب فی تحقیق ‌المذهب/5/281) روی این اساس این روایات کما ذکره الشیخ الطوسی‌ (ره) همه ‌اش تقیه ‌ای و فقط در نقل روایت است. حتی امام صادق‌‌ علیه ‌السلام با ابن ابی ‌لیلی که قضاوت می ‌کرد و در زمان خودش بود، نمی ‌توانستند مخالفت کنند (مناقب آل ابی ‌طالب/2/33) در حال تقیه بودند. روی این حساب تقیةً از رسول ‌الله‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم نقل کرده است، ولکن برای اهل بصیرت به چیزی اشاره فرموده تا بدانند که اساسی ندارد.

لذا برای امام‌ علیه ‌السلام یا نبی‌ صلی ‌الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم سهو و اشتباه پیدا نمی ‌شود.

والحمدلله رب ‌العالمین

تنظیم و تحقیق: حجت الاسلام داود دهقانی دولت‌آبادی

منبع: هفته نامه “افق حوزه”

اگر قلب شما که دارای محبت‌های مختلف است، یک محبت مرکزی قوی نداشته باشد، هرکدام از این محبت‌ها به گونه‌ای به شما صدمه می‌زنند
کسانی که چند تا محبت دارند اما محبت‌هایشان یک قبله و امام پیدا نکرده، بیچاره‌اند!

دلشان پراکنده است، قدرت و قوت قلب ندارند.مسجد امام صادق(علیه السلام)/ محبت، راز معنویت - ج12

...

.

>

• محبت به فرزند نه‌تنها بد نیست بلکه فرمود ایمان ندارد کسی که بچه‌اش را دوست نداشته باشد ولی اگر یک محبت قوی در قلب شما نباشد، محبت به فرزند به شما و فرزندتان لطمه می‌زند. چه بسیار مادرانی که در اثر محبت در جریان تربیت به بچه‌هایشان صدمه زده‌اند؛ و چه بسیار بچه‌هایی که در اثر محبت به پدر و مادر صدمه خورده‌اند.

• علامۀ طباطبائی بعد از ازدواج دخترشان می‌آیند پای کمد دخترشان می‌نشینند شروع می‌کنند های های گریه کردن. عرفان ایشان موجب نمی‌شود این عاطفه از بین برود.

• اگر شما قلبتان که دارای محبت‌های مختلف هست، یک محبت مرکزی قوی نداشته باشد، هرکدام از این محبت‌ها به گونه‌ی به شما صدمه می‌زنند.

• وقتی محبت قوی متمرکز باشد، شما کارت را دوست داری، برای آن محبت مرکزی قوی دوست داری، بچه‌ات را دوست داری برای آن محبت مرکزی دوست داری.

• شهید مطهری می‌فرماید یک محبت قوی مرکزی حتی زمینی هم باشد خوبی‌اش این است در آدم تمرکز ایجاد می‌کند، وحدت احوال ایجاد می‌کند. صبح بلند می‌شوی به یاد او بلند می‌شوی، شب می‌خوابی به یاد او می‌خوابی. چقدر خوب است آدم همه‌چیزش باهم هماهنگ باشد.

• من جدا خوابیدن را دوست دارم، جدا غذا خوردن را دوست دارم، جدا خانواده‌ام را دوست دارم، جدا…، خب این دیگر تکه‌پاره شده دیگر! این‌یک صد دلِ است، باید دل یکدل بکند.کسانی که چند تا محبت دارند اما محبت‌هایشان یک قبله و امام پیدا نکرده، بیچاره‌اند! دلشان پراکنده است، قدرت و قوت قلب ندارند.

• وقتی‌که تمام محبت‌ها به خاطر آن محبت اصلی و مرکزی سامان یافت، آن‌وقت دیگر واقعاً هیچ‌ تلخی‌ای در زندگی آدم نخواهد بود، هیچ حسرتی در زندگی آدم نخواهد بود، هیچ شیرینی‌ای هم غایب نیست؛ خاطرات را تلخ‌هایش را شیرین کرده، شیرین‌هایش هم موجب نمی‌شود که تو غصۀ بخوری آه جوانی کجایی که یادت به خیر.

• چنین آدمی که یک محبت قوی مرکزی دارد که بقیۀ محبت‌هایش سامان‌یافته‌اند و تحت آن محبت، وابسته شده‌اند به آن محبت، قوی‌ترین احساسش چیست که همیشه با آن سرگرم است؟ شکر! به خاطر شکر اشک می‌ریزد، به خاطر شکر بال درمی‌آورد. اصلاً دیدید قیافۀ آدم‌های شاکر فرق می‌کند با بقیه، می‌شود از روی قیافه‌شان تشخیص داد. کوچک‌ترین نگرانی اطراف پلک آدم خودش را نشان می‌دهد، کوچک‌ترین حسرت، کوچک‌ترین حسادت، کوچک‌ترین حرص، کوچک‌ترین…، هرچه! بعد شکر، قیافه انسان را باز می‌کند.

e="margin-right: 40px; text-align: justify;">لینک تلگرامی: اینجا

آیت الله بهجت در هنگام اضطراب و ناراحتی های روحی، خواندن این کلمات را سفارش می کردند:

«لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الحمد و له الملک و هو علی کل شیء قدیر، أعوذ بالله من همزات الشیاطین و أعوذ بک ربی من أن یحضرون إن الله هوالسمیع العلیم:

هیچ معبودی جز خداوند یکتای بی شریک وجود ندارد و ستایش و حکومت مخصوص اوست و او بر هر کاری تواناست.

از وسوسه های شیاطین به خدا پناه می برم و به تو پناه می برم ای پروردگارم از این که نزد من حاضر شوند.

همانا خداوند شنوا و داناست.»