سوره حمد نخستین سوره قرآن کریم است که در طی روز در نمازهای یومیه بارها خوانده می شود. یکی از آیات آن، آیه «اهدِنَا الصِّراطَ المُستَقیمَ» است؛ یعنی ما را به راه راست هدایت کن.

اما این صراط مستقیم کجاست؟

چرا این همه تکرار؟

چه کسانی وارد این صراط می شوند؟ و. ..

چرا در هر روز، بارها (حداقل 10 بار) تکرار می کنیم «اهدناالصّراط المستقیم»

- انسان حرکتی را در زندگی دارد، هر انسانی یک صراطی دارد، صراطی که ما را به نتیجه ای که ما برای آن خلق شده ایم و آن نهایتی که هدف خلقت ما بود، می رساند که آن همان صراط مستقیم است.

ما باید دایم حقایق را به خودمان تذکر دهیم. انسان موجودی است که گرفتار غفلت و فراموشی می شود و به همین طریق بعضی گفته اند، ماده اصلی کلمه انسان همان نسیه است و انسان به علت اینکه در زندگی مادی دچار فراموشی می شود، انسان نامیده شده است. به همین دلیل ما باید همیشه به خودمان تذکر بدهیم و مدام یادآوری کنیم که باید از خدا بخواهیم ما را در این مسیر کمک کند؛ چون رفتن در این مسیر بدون کمک الهی ممکن نیست.

از این روست که ما هر روز، هر بار که نماز می خوانیم، مأموریم سوره حمد را که در واقع عصاره و چکیده قرآن و نتیجه و ماحصل تمام آیات الهی است، تکرار کنیم که یکی از آن آیات، آیة مبارکه «اهدنا الصراط المستقیم» است که در آن از خداوند درخواست می کنیم ما را به صراط مستقیم خودش و مسیر درستش در زندگی هدایت کند.

و این توجه دادن به این است که صراط مستقیم یک مفهوم در ذهن نیست، بلکه یک واقعیت عینی است که باید در حقیقت زندگی روزمره ما عینیت یابد.

من باید در کار خودم در اداره، رفتار خودم در خانواده، خلوت خودم با خدا، در همه شرایط زندگی ام توجه داشته باشم که صراط مستقیم چیست؟ راه راست کدام است؟ مسیری که از من خواسته شده و بندگی من به آن تحقق پیدا می کند، چیست؟ من باید این تذکر را روزانه با خودم بارها تکرار کنم تا یادم باشد که صراط مستقیم همین لحظات زندگی ام است که در حال گذشتن است و من باید اینها را در مسیر درست به کار بگیرم تا در صراط مستقیم باشم.

چرا ائمه و معصومین علیه السلام که خود صراط مستقیم هستند هم از این آیه شریف استفاده می کنند؟

- همه انسانها، حتی انسانهای معصوم نیازمند هدایت مستمر الهی هستند. آنها هم اگر در آن مقام هستند، نیستند جز به مدد الهی. همه باید از خداوند کمک بخواهند و هیچ فردی بی نیاز از خدا نیست. حتی معصومین و انبیای الهی که بندگان مخلص خدا و مقام عصمت، علم 
و. .. را دارا هستند، بدون خدا چیزی نیستند و هر چه دارند، از مدد الهی است. بنابراین آنها بیش از ما، از خدا کمک می خواهند، چون معرفت شان نسبت به خدا، بیشتر از ماست. آنها چون حقیقت خدا را درک می کنند، جایگاه خودشان را متوجه هستند، اینکه انسان « أنتم الفقراء إلی ا…» را با حقیقت می بینند.

اگر ما روزی چند مرتبه می گوییم «اهدنا الصراط المستقیم»، ائمه  علیه السلام با سراسر وجود و لحظه به لحظه می گویند «اهدناالصراط المستقیم.»

غایت و مقصد نهایی صراط مستقیم کجاست؟

- آخر صراط مستقیم، سعادت انسان است، سعادتی که در آیه شریفه « وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُون»ِ آمده، غایت خلقت انسان، رسیدن به عبودیت و بندگی است، به همین دلیل خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله ، عصاره تمام خیرها و نیکی ها، زیبا ترین وصفی که برای خودش قایل است، کلمه «عبد» است. عبدا…، عبده و رسوله، اول عبد بودن را تأکید می کند و بعد بر رسالت.

رسیدن به مقام عبد، عبودیت و بندگی، غایت صراط مستقیم است.

عبودیت خدا، جز به معرفت خدا حاصل نمی شود، آن کسی بنده خاص است که بیشتر خدا را می شناسد؛ چون انبیا و اولیا و معصومین علیه السلام بهتر و بیشتر شناخت به خدا داشتند، آنان بهتر و بیشتر بنده خدا بودند و به غایت صراط مستقیم رسیدند.

صراط مستقیم و بندگی خدا مراتبی دارد و تابع معرفت انسانهاست. هر فرد به اندازه معرفتش، به غایت صراط مستقیم می رسد و انسان همیشه باید در سراسر زندگی دنیا تلاش کند، این معرفت را بالا ببرد که این معرفت در پرتو عمل صالح و در پرتو ایمان تحقق یابد.

سه عنصر ایمان، عمل صالح و علم با هم تعامل دارند. انسان زمانی به معرفت کامل می رسد که به ایمان کامل و عمل صالح و خالص برسد. اگر یکی از این سه رکن، نقص داشته باشد، نقص آن در سایر موارد تأثیر می گذارد. معرفت خدا مسأله ای نیست که بدون عمل صالح بشود به آن رسید. «یاایها الذین امنوا اتقوا ا…»، یعنی باید تقوای الهی داشته باشیم.

هر کس در هر مقام و منصبی که قرار دارد، باید به وظیفه خودش درست عمل کند. نمی شود با دروغ گفتن، کم کاری، کم فروشی کردن، انجام دادن اعمال ناشایست و زشت، ربا و رشوه توقع رسیدن به معرفت الهی را داشت؛ زیرا هرگز انسان از طریق باطل به حق نمی رسد.

چه کنیم که حرکتمان در این صراط مستمر باشد؟

- برای حرکت و استمرار حرکت در این مسیر باید دائم به خودمان تذکر بدهیم، این ذکر یادآوری اثر مستمر و مستقیم دارد. به اشکال مختلف به خود یادآوری کنیم چه برای خودمان، چه دیگران. امام علی علیه السلام خطاب به فرزند بزرگوارشان امام مجتبی علیه السلام فرمودند، انسان امر به معروف کند، خودش هم اهل معروف می شود.

نکته دوم اینکه واقعیت صراط مستقیم زندگی روزمره من و شماست. لحظه به لحظه ما، حتی همین الان که مشغول خواندن این کلمات هستید، نیت های ما، آنچه در خاطر ما می گذرد، همه در اینکه ما چه مقدار در صراط مستقیم یا منحرف از صراط مستقیم باشیم، تأثیر می گذارد. بنابراین در رفتارهای روزمره خودمان، نحوه تعامل با افراد خانواده، محیط کار، افراد جامعه، ارتباطمان با خداوند تبارک و تعالی، خلوتهایمان و. .. باید توجه کنیم. دقت کنیم نمازهایمان را چطور می خوانیم، چقدر به وظایف دینی خودمان عمل می کنیم، چقدر به پرداخت واجبات شرعی مثل خمس و زکات التزام داریم، چقدر به رعایت محدوده های شرع و اجتناب از محرمات پایبندیم، همه اینها اموری است که انجام آن ما را در صراط مستقیم نگه می دارد و در کنار اینها انس با قرآن، توسل به اهل بیت  علیه السلام عاملی است که ما را از لغزشها و انحرافها دور نگه می دارد و یکی از عناصر مهم در جهت حفظ انسان در مسیر صراط مستقیم است.

پایگاه اطلاع رسانی حوزه