با دقت در آیات قرآن مجید، به خوبی آشکار می شود که برخی از پیامبران، بر برخی دیگر برتری داشته اند؛ (تِلْک الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ)^[2].

برتری شریعت اسلام، آن گاه ثابت می شود که بدانیم قرآن مجید، کامل ترین کتاب آسمانی است و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برترین پیامبران است؛ چنان که خداوند متعال می فرماید:

(وَ أَنْزَلْنا إِلَیک الْکتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَینَ یدَیهِ مِنَ الْکتابِ وَ مُهَیمِناً عَلَیهِ)؛ «و کتاب [قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم؛ در حالی که کتاب های [آسمانی ] پیشین را تصدیق می کند و حافظ و نگهبان آنهاست».

خاتمیت پیامبر صلی الله علیه و آله ، نشانه تمامیت و کمالات برتر اوست و بدیهی است که کامل ترین شریعت، به وسیله برترین پیامبران ابلاغ گردد؛ چنان که در قرآن مجید می خوانیم: (هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کلِّهِ)^[3]؛ «او [خداوند] کسی است که پیامبرش را با هدایت و آیین حق، فرستاده، تا آن را بر همه آیین ها برتری بخشد».

پس از اثبات برتری شریعت اسلام و کمالات برتر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، نوبت آن است که ضرورت پیروی از شریعت اسلام، ثابت شود. «اسلام» و «مسلمانی»، یک معنای عمومی و همگانی دارد که همه حق گرایان و پیروان راستین پیامبران را شامل می شود؛ چنان که درباره حضرت ابراهیم علیه السلام می خوانیم:

(ما کانَ إِبْراهِیمُ یهُودِیا وَ لا نَصْرانِیا وَ لکنْ کانَ حَنِیفاً مُسْلِماً)^[4]؛ «ابراهیم، نه یهودی بود و نه نصرانی؛ بلکه حق گرایی فرمان بردار بود»؛ ولی تنها کسانی بر «مسلمانی» باقی می مانند که پیوسته حق پذیر باشند و هرگاه چهره جدیدی از حق آشکار شد، به آن گرایش پیدا کنند و از پیروان شرایع گذشته، کسانی که به آخرین پیامبر و آن چه که برای او نازل شده، ایمان آورند، از پاداش الهی بهره مند خواهند شد.

در قرآن مجید می خوانیم: (وَ إِنَّ مِنْ أَهْلِ الْکتابِ لَمَنْ یؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیکمْ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیهِمْ خاشِعِینَ لِلَّهِ لا یشْتَرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِک لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسابِ)^[5]؛ «البته از میان اهل کتاب، کسانی هستند که به خدا و آن چه به سوی شما نازل شده و به آن چه به سوی خودشان فرود آمده، ایمان دارند؛ در حالی که در برابر خدا، خاشعند و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی فروشند.

اینانند که نزد پروردگارشان، پاداش خود را خواهند داشت. آری، خدا، سریع حساب رسی می کند».

مسلمانان واقعی، کسانی هستند که به تمام آن چه که از حق آشکار شده است، در هر عصر و زمانی، ایمان بیاورند و هیچ گونه استثنایی قایل نشوند.

بنابراین، کسانی که پس از آگاهی از حق و آشکار شدن چهره جدیدی از حق، به شرایع گذشته باقی بمانند، از آنان پذیرفته نیست و از زیان کاران خواهند بود.

در قرآن مجید می خوانیم: (وَ مَنْ یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ)^[6]؛ «و هر که جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود و وی در آخرت از زیان کاران است».

پس از این روشن گری قرآنی، درباره آیات یاد شده، می توان گفت: در آیه مورد بحث، سه احتمال زیر وجود دارد:

1- این که آیه درباره پیروان شرایع آسمانی قبل از ظهور پیامبر اسلام باشد؛ زیرا شکی نیست که پیروان پیامبران الهی در زمان آن پیامبر، همه از مؤمنان و اهل بهشت هستند و قاعده این است که انسان ها، متدین به دین حق زمان خود باشند.^[7] 2- این آیات درباره کسانی از پیروان شرایع آسمانی است که بدون تعصب و لجاجت، بر آیین خداپرستی و ایمان به معاد، زندگی می کنند؛ اما کسانی که چهره جدید حق را شناخته اند و از روی لجاجت و تعصب، از ایمان به اسلام خودداری می کنند، اینان نزد دادگاه عدل الهی و در برابر وجدان عمومی آزاداندیشان، محکوم می باشند؛ چنان که خداوند درباره آنان می فرماید:

(وَ لَمَّا جاءَهُمْ کتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذِینَ کفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الْکافِرِینَ)^[8]؛ «و هنگامی که از جانب خداوند، کتابی که مؤید آن چه نزد آنان است، برایشان آمد و از دیرباز [در انتظارش ] بر کسانی که کافر شده بودند، پیروزی می جستند؛ ولی همین که آن چه [که اوصافش ] را می شناختند، برایشان آمد، انکارش کردند؛ پس، لعنت خدا بر کافران باد».

3- این آیات هشداری است به مدعیان اسلام، مسیحیت و یهودیت که عنوان و اسم، کارساز نیست؛ بلکه آن چه ملاک ارزش و معیار واقعی است، ایمان به خدا و قیامت و بندگی واقعی است.^[9] بنابراین، آیه شریفه مطرح شده در سؤال، دلالتی بر درستی «پلورالیسم»، به معنای حقانیت پیروان شرایع مختلف ندارد؛ بلکه برای همگان، «یک حق واقعی» را تعریف می کند و آن، ایمان به خداوند و معاد و پای بندی به عمل صالح است؛ به ویژه با توجه به «آیه 17 سوره حج» که به طور آشکار، سرانجام مشرکان را از خداپرستان جدا می داند و تفاوت و جدایی میان خداپرستان و پیروان شرایع مختلف را نیز بیان فرموده است. بنابراین، تفاوت ادیان، گاهی به معنای جدایی حق از باطل و اختلاف راه از بی راهه است و گاهی به معنای درجات متکامل تر از یک راه و یک حقیقت است که تفاوت شرایع آسمانی به معنای دوم می باشد.

در نتیجه، ما «کثرت طولی» در شرایع را قبول داریم؛ به این معنا که در طول تاریخ، شرایع متکامل تر شده اند؛ ولی «کثرت عرضی» را قبول نداریم؛ یعنی قبول نداریم که در یک زمان، چند شریعت، بیان گر حق کامل باشند^[10]؛ بلکه آن چه امتیاز شرایع را نشان می دهد، کامل تر بودن معارف و احکام و دستورات آن است؛ به گونه ای که هم انسان را به معرفت عمیق تر و بینش دقیق تر، آگاه سازد و هم از جهت رفتار، آدمی را به تعادل و هنجار مناسب فردی و اجتماعی، رهنمون شود و شریعت اسلام، دارای چنین ویژگی هایی است و این حقیقت که «شریعت آخرین، کامل ترین نیز هست»، در قرآن مجید بیان شده و به طور آشکار اعلام شده است که تنها کسانی از پیروان شرایع گذشته که به شریعت اسلام ایمان آورند، به حق کامل، راه یافته اند؛ چنان که می خوانیم:

(فَإِنْ آمَنُوا بِمِثْلِ ما آمَنْتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِی شِقاقٍ)^[11]؛ «اگر آنان (پیروان شرایع گذشته) نیز به مانند آن چه شما ایمان آورده اید، ایمان بیاورند، هدایت یافته اند و اگر سرپیچی کنند، از حق جدا شده اند».

البته کسانی که امکان آشنایی با حقانیت شریعت اسلام نداشته اند، دارای عذر می باشند و اگر روحیه حقیقت جویی و تسلیم در برابر حق را داشته باشند، اهل نجاتند؛ اما اگر به خاطر تعصب و منافع خویش، از پذیرفتن شریعت اسلام، دوری گزینند، گرفتار عذاب الهی خواهند شد.

(تفسیر آیات برگزیده)، ج 1، ص: 145

پی نوشت ها

[1] . حج(22)، آيه 17

[2] . بقره(2)، آيه 253.

[3] . توبه(9)، آيه 33.

[4] . آل‏عمران(3)، آيه 67.

[5] . آل عمران(3)، آيه 199.

[6] . آل‏عمران(3)، آيه 85.

[7] . ر. ك: تفسير نمونه، ج 1، ص 283-/ 284.

[8] . بقره(2)، آيه 89.

[9] . ر. ك: الميزان، ج 1، ص 193.

[10] . همان، ص 24.

[11] . بقره(2)، آيه 137.