| « سرعت رشد علمی کشور کم شده است... | در این غارتگرى آهسته بران! » |
روزه از دیدگاه ادیان ابراهیمی(اسلام، مسیحیت و یهود)
نوشته شده توسطرحیمی 30ام خرداد, 1395
ادیان الهی شامل اسلام، مسیحیت، یهود و… می باشد. در آیین زرتشت، مانویت، و… اختلافاتی وجود دارد در اینجا به روزه در برخی از ادیان و آیین ها می پردازیم.
«یا ایّها الذین اَمنُوا کُتِبَ علیکم الصّیام کما کُتِبَ علی الذّین من قبلکم لعلّکم تتقّون»[1]
ای افرادی که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته شد همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.”
تاریخچه روزه
تاریخ روزه، برای اولین بار در اسلام به سال 6 هجری قمری بر می گردد. زمانی که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله پس از صلح حدیبیه، راهی مدینه شدند، ایشان در مدینه اعمال ماه رمضان و سپس شوال را بجا آوردند. اسلام جایگاه خاصی برای روزه قائل می باشد، تا آنجا که در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله یکی از ستون های محکمی که اسلام برآن استوار گردیده را، روزه داری در ماه رمضان می شمردند. و در جایی دیگر یکی از سه ساحت بهره برداری از اسلام را روزه می دانند.
طبق آیه فوق روزه گرفتن تنها متعلق به دین اسلام نمی باشد، بلکه روزه در همه ادیان پیشین وجود داشته است و روزه عنایت خاصی است که خداوند به روزه دار دارد و آنرا به افراد برگزیده خود سفارش می نمایند.
تعریف روزه
روزه از جمله اعمال عبادی است که خداوند به آن امر فرموده است که در آن، انسان در طول مدت معین و ساعات خاصی از شبانه روز، از خوردن و آشامیدن و. .. و در برخی موارد حتی از صحبت کردن باید امساک و خودداری نماید.
روزه در گام اول عبارت است از حفظ شکم و شهوت از خوردن و آشامیدن و بهره گیری از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری که در توضیح المسائل ها بیان شده.
در گام بعد حفظ زبان، گوش، چشم، دست و پا و سایر اعضا و جوارح از گناهان را دربر می گیرد که در صورت عدم رعایت آنها، روزه باطل می گردد. اما همه اینها بهانه ای است تا انسان بیشتر به نفس خود توجه پیدا کند.
هدف نهایی روزه، رسیدن به این مرحله است که آن روزه قلب از هموم دنیوی و افکار پست و نگهداری او از ماسوی الله می باشد.علی علیه السلام می فرماید: «روزه دل با ارزش تر از روزه زبان و روزه زبان، باارزش تر از روزه شکم است.»
اهمیت روزه در قرآن کریم
اهمیت روزه بدین لحاظ است، که در آیه فوق بدان اشاره شده، و آن رسیدن انسان به مقام پرهیزگاران و اصل تقوی می باشد. تقوی میزان سنجش نوع تولد و انتقال ما به جهان ابدی است. هر کس تقوای بیشتری داشته باشد، با سلامتی بیشتری به ابدیت منتقل خواهد شد. میزان و ترازوی سنجش اعمال و قبولی آنها طبق فرموده خداوند متعال در قران کریم، تقوی می باشد.
«انمّا یتقّبل الله من المتقّین- بدرستی که خداوند فقط اهل تقوا (عمل را) می پذیرد»
و در یک کلام تقوی یعنی حکومت خود واقعی برخودنفسانی و این مهم تحقق پیدا نمی کند مگر در سایه دو سلاح مهم که در آیات الهی به آندو اشاره شده است و آن سلاح نماز و روزه می باشد، که مایه تکامل انسان هستند.
نکته دیگری که در این آیه وجود دارد و اهمیت روزه را صد چندان می نماید این مسئله است که روزه بر امتهای گذشته نیز واجب بوده است. و این بدان معناست که همه انسانها برای رسیدن به کمال واقعی خود باید به کششهای نفسانی و امیال حیوانی خود غلبه کنند وبرای این غلبه نیز نیاز به تقوا دارند. یکی از بهترین راههای ایجاد تقوا، روزه است، چرا که خداوند متعال در این آیه و آیه دیگر سوره بقره که می فرماید: «استعینوا بالصبر و الصلوه از صبر و نماز کمک بگیرید»
- در روایات اسلامی صبر را به روزه معنا کرده اند – نقش روزه در سازندگی و تکامل انسان ها را برای همیشه، بسیار حائز اهمیت داشته اند.
آیا روزه از مختصات اسلام است؟
روزه از عبادتهایی است که در تمام ملل وجود داشته و به اسلام اختصاص ندارد.
صائبی ها: برای احترام به کره ماه، سی روز روزه می گیرند.
مانوی ها: با وضع خاص مانند صائبی ها روزه دارند.
برهمائی ها: درهند روز های معینی از فصول را روزه دارند.
بودائی ها: آنها هم ایام مخصوصی را روزه می گیرند.
اهل کتاب (یهودو نصاری) روزه های واجب و مستحب خود را که به 25 روز می رسد روزه می دارند.
قران کریم هم از روزه آنها در آیه 183 سوره بقره خبر می دهد. تا اثبات کند که روزه از ضروریات همه ادیان شناخته شده ومنکر آن مرتد خواهد شد.
و اما نکته ای که در بحث و بررسی روزه در ادیان و سایر مذاهب و ملل قابل ذکر و توجه است، این مطالب می باشد که باید ذهن خود را از معنای مصطلح آن در اسلام و آنچه در شرع اسلام مبطل روزه محسوب می شود، بخصوص مسئله امساک از خوردن و آشامیدن فراتر ببریم، چرا که در برخی موارد منظور از روزه، روزه سکوت می باشد. که در میان قوم یهود این مسئله متداول بوده است و شباهتی هم به روزه مسلمین ندارد. هر چند در قرآن مجید به دومورد از این روزه توسط اولیاء الهی اشاره شده است، یکی در آیه 26 سوره مریم و دیگری در آیه 10 سوره مریم که مربوط به داستان روزه سکوت حضرت زکریا( ع ) و مریم ( س ) است.
روزه در دین یهود
واژه عبری برای کلمه روزه، لفظ صوم است؛ در آیین یهود روزه جزیی از مجموعه اعمالی است که یک یهودی برای ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام می دهد. از همین روست که علمای یهود از قدیم الایام در تفسیر آیه 29 از باب 16 سفر الادیان- و این برای شما فرضیه دائمی باشد که در روز دهم از ماه هفتم جانهای خود را ذلیل سازید و. .. - که به دلیل داشتن تن وجان اشاره دارد، نه تنها روزه داشتن بلکه پرهیز از استحمام، ارتباط جنسی، پوشیدن کفش و استفاده از روغن برای مو و بدن را لازم می دانستند.
روزه در کتاب عهد قدیم
کتاب عهد قدیم- بخش اسفار خمسه یا تورات – به روزه گرفتن حضرت موسی اشاره دارد و از قول آن پیامبر( ع ) چنین نقل می کند:
«هنگام بر آمدنم به کوه، تا سنگی - که بر روی آنها عهد منعقده خداوند با شما نوشته شده بود- را بگیرم. آنگاه چهل روز چهل شب ماندم و نه نان خوردم و نه آب نوشیدم» سفر تثنیه باب 9/9
«و موسی چهل روز چهل شب آنجا نزد خداوند بوده، نان نخورد و آب ننوشید» سفر خروج باب 35/28
اما دراسفار خمسه، بیش از این میان موسی و واژه «روزه» ارتباطی برقرار نمی کند و از انبوه احکام و فرامینی که در سفر خروج و تثنیه و بخصوص سفر لاویان آمده اشاره ای صریح به امر روزه نمی شود؛ ولی اگر معنایی را که علمای یهود از اصطلاح.( رنجورساختن تن) و( متواضع ساختن خود برای خداوند ) استفاده کردند مورد توجه قرار دهیم. آنگاه امکان بیشتری برای جستجو در باب روزه در اسفار خمسه و دیگر بخشهای عهد قدیم بدست می آوریم. «پس من در کنار نهراوا به روزه گرفتن، اعلان عمومی دادم تا خودمان را برای خدا متواضع نموده…» عزرا باب 8/21
و در سفر لاویان آمده است «در دهم این ماه روزه کفاره است برای شما، جانهای خود را ذلیل سازید و هدیه سوختن برای خداوند بگذرانید… و هر کسی که همان روز خود را ذلیل سازد از قوم خوذ منقطع خواهد شد» (لاویان باب 23/27 و 29 در دیگر بخش های عهد قدیم مکرر از روزه داشتن قوم یهود و حتی غیریهود سخن به میان آمده و نشان دهنده آن است که این قوم به عناوین مختلف روزه می گرفته اند.
عهد قدیم از روزه داشتن فردی، همچون روزه داشتن داود، عزرا، الیاس، دانیال و جمعی بسیار سخن گفته که بیانگر یک ادب دینی کاملا متداول برای نیل به هدف مورد نظر در میان یهودیان بوده است.
برای نمونه چند عبارت از کتاب عهد قدیم را آورده ایم؛
«… پس داود برای (سلامت) طفل از خدا استدعا کرد و داود روزه می گرفت و داخل شده تمامی شب را بر روی زمین خوابید» دوم شموئیل باب 12/16/15
«… پس روی خود را به سوی خداوند خدا متوجه ساختیم تا با دعا وتضرعات و روزه و پلاس و نشستن بر خاکستر از او مسئلت نمایم». دانیال باب 9/3
«و (بنی اسرائیل) آن روز را در آنجا روزه داشته، گفتند که بر خداوند گناه کرده ایم و شموئیل بنی اسرائیل را در مصفه داوری نمود.» اول شموئیل باب 8/7
روزه در تلمود
کتاب میشنا که جزئی از تلمود قلمداد می شود در 6 قسمت تنظیم شده است که هر قسمت را به عبری سدر بخش و مجموعه آنها را ( سداریم ) یا ( بخش ها ) می خوانند. هر سدر شامل تعدادی ( مسخت ) یا ( رساله ) است که جمع کل آنها به 63 رساله بالغ می شود.
آنچه در این میان به موضوع این رساله مربوط می شود اختصاص یک مسخت از سدر «موعد» یا « عیدها » به احکام و قواعد روزه است که به عبری تعنیت گفته می شود.
فلسفه روزه یهود
کتاب عهد قدیم تاکید دارد که روزه هدف نیست بلکه وسیله ای است که از طریق آن انسان قادر است از گناهانی که مرتکب شده است اظهار ندامت و توبه کند و قلب خود را برای خداوند متواضع گرداند و با تغییر دررفتار و عمل خود توبه حقیقی از گناهان را متجلی سازد.
«و پادشاه» و اکابرش فرمان دادند تا در نینوا ندا در دادند و امر فرموده گفتند، که مردمان و بهایم- از گاوان و گوسفندان- چیزی نخورند و آب ننوشند و مردمان و بهایم پلاس پوشیده شوندو نزد خدا به شدت استغاثه نمایند و هر کس از راه بد خود و از ظلمی که مرتکب شده بازگشت نماید.»
یونس باب 3/8
«و لکن الان خدا می گوید که با تمامی دل و با روزه و گریه و زاری بسوی من باز گردید و قلب خود را چاک دهید نه لباس خویش را و به سوی خدای خود بازگشت نمائید»
بوئیل باب 2/13، 12
این برداشت در عبارت زیر صریحتر آمده است:
«و ایشان هر روز مرا می طلبند…و می گویند، چرا روزه داشتیم و ندیدی جانهای خویش را رنجاندیم و توجهی نکردی، زیرا در همان حال که روزه می دارید، خوشی خود را مدنظر دارید و بر کارگران خود ظلم می نمائید، روزه داری شما، شما را جابر ساخته و شما با یکدیگر مخاصمه و نزاع می کنید. آیا تصور می کنید این نوع روزه گرفتن مرا وادار می دارد تا به دعا و استغاثه های شما توجه کنم، آنگاه که شما روزه می گیرید و خود را به رنج می افکنید، سر خود را مثل نی خم ساخته، پلاس و خاکستر زیر خود می گسترانید تا بر آن بخوابید، آیا این است آنچه شما روزه می نامید، آیا فکر می کنید صرفا با چنین کارهایی مرا خشنود می سازید؟»
روزه ای که من می پسندم آن است که بندهای ظلم و شرارت و بی عدالتی را بگشایید و مظلومان را آزاد سازید؛ گرسنگان را در نان خود سهیم کنید، درب خانه های خود را به روی بینوایان رانده شده بگشایید و چون برهنه ای ببینید، او را بپوشانید… آنگاه دعا خواهید کرد و خداوند شما را اجابت خواهد فرمود.»
اشعیاء باب 58/ 2 تا 11
نه تنها کتاب مقدس یهودیان، بلکه کتاب های دینی یهودیان – که به تاریخ پس از معبد دوم مربوط می شود نیز به این مطلب تاکید دارد که روزه داشتن بدون توبه ای صمیمی و حقیقی بی ارزش و بی محتواست.
و صرف توجه به ظواهر روزه کارساز نیست.
این امر که فلسفه روزه صرفا اجتناب از برخی نیازهای طبیعی و پرداختن به اموری دیگر چون دعا و… عبادت – بدون ایجاد اثری مثبت در قلب و روح مومنان - نیست منحصر به آیین یهود نیست و در دیگر ادیان نیز مورد توجه قرار گرفته است.
در کنار فلسفه روزه و برای روشن شدن ارتباط میان قوم یهود و روزه داری ایشان مناسب است به دلایل روزه داشتن آنان اشاره شود. قوم یهود در موارد مختلف مبادرت به روزه گرفتن می کند که مهمترین آنها به قرار زیر است.
الف: بر سر لطف آوردن خداوند به منظور پیشگیری تا پایان بخشیدن به یک مصیبت الهی
گاه ممکن بود بنا به وعده الهی مبنی بر نزول یک مصیبت بر یک فرد یا قوم، آن فرد یا قوم مبادرت به برپاداشتن روزه با رسوم خاصی بنماید. موارد و نمونه های عددیه ای را در سراسر کتاب مقدس عبری می توان شاهد آورد.
« ایلیای نبی به اخاب- پادشاه سامره- گفت: اینک من بر تو بلا آورده ام تا تو را کاملا هلاک سازم… و اخاب چون این سخنان را شنید جامه خود چاک زده، پلاس پوشیده و روزه گرفت و بر پلاس خوابید و به سکوت راه رفت. »
اول پادشاهان باب 21/21 و 27
(آن هنگام که داود وعده الهی مبنی بر میراندن فرزندش را شنید ) «پس داود از خدا برای طفل استدعا (ی شفا) نمود و روزه گرفت و داخل شده تمامی شب را بر روی زمین خوابید »
دوم سموئیل باب 12/16
در کتال یوئیل از برپایی روزه به سبب بروز خشکسالی سخن به میان آمده است.
صحرا خشک شده و زمین ماتم می گیرد زیرا گندم تلف شده و… موها خشک وانجیرها ضایع گردیده… روزه را تعیین کنید و محفل مقدس را ندا کنید، مشایخ و تمامی ساکنین زمین را به خانه خدای خود جمع کرده نزد خداوند تضرع کنید.
یوئیل باب 1/10، 12، 14
جیمزهاگس مولف «قاموس کتاب مقدس» در این باب می گوید: « قوم یهود اغلب در مواقعی که فرصت یافته می خواستند، اظهار عجز و تواضع در حضور خدا نمایند، روزه می داشتند تا گناهان خود را اعتراف کرده، به واسطه روزه و توبه رضای الهی را تحصیل نمایند و بخصوص در موقع مصیبت عام روزه غیرمعمول قرار می دادند»
ب: هنگامی که یک تهدید یا حمله از سوی دشمنان و یا مصیبت طبیعی متوجه آنها می شد به روزه عمومی توجه می کردند.
چنانکه از کتاب عهد قدیم به دست می آید در هنگام برپایی جنگ و حمله دشمنان علیه آنان، بنی اسرائیل با هدایت پادشاه یا بزرگان قوم روزه می گرفتند؛
«و بعضی آمده یهو شافاط را خبر دادند و می گفتند گروه عظیمی از آن طرف دریا از آرام به ضد تو می آیند و… پس یهوشافاط بترسید و در طلب خداوند جزم نموده و در تمامی یهودا امر به روزه کرد.»
دو تواریخ باب 20/3
«و بنی بنیامین از جعبه بیرون آمده در آن روز بیست و دو هزار نفر از بنی اسرائیل را به هلاکت رساندند…و بنی اسرائیل به بیت ئیل رفته و گریه کرده و در آنجا به حضور خداوند توقف کردند و آن روز را تا شام روزه داشتند.»
باب 20/21 و 26
«و سموئیل» تمام خاندان اسرائیل را خطاب کرده گفت، اگر با تمام وجود به سوی خداوند بازگشت کنید و خدایان غیر و الهه عشتاورت را از میان خود بردارید، و دلهای خود را برای خداوند حاضر ساخته و تنها او را عبادت کنید، پس او شما را از دست فلسطینیان خواهد رهانید و. ..(بنی اسرائیل) در مصفه جمع شدند آب کشیده و آن را (به عنوان هدیه) به حضور خداوند ریختند و آن روز را روزه داشتند. .. و بنی اسرائیل به سموئیل گفتند از تضرع نمودن برای ما نزد یهوه خدای ما ساکت مباش تا ما را از دست فلسطتنیان برهاند. »
اول سموئیل باب 7/3 و 6 و 8
برپایی مراسم روزه به منظور نجات قوم یهود از تهدیدات مختلف سخن به میان رفته است.
دوم تاریخ باب 20/3، ارمیان باب 36/3 و 9، استر باب 4/3 و 16، عذراباب8 /21 و بخمیا باب 9/1
ج. روزه داشتن به منظور کسب آمادگی برای قبولی امری خطیر یا ملاقات با ارواح مردگان
روزه گرفتن حضرت موسی (علیه السلام) در هنگام حضور در کوه به منظور دریافت الواح سنگی، روزه داشتن شائول و ایلیای نبی را می توان در این بخش قرار داد.
«هنگام برآمدنم به کوه که لوحهای سنگی یعنی لوحهای عهدی که خداوند با شمابست، را بگیرم، آنگاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم و نه نان خوردم و نه آب آشامیدم» سفر تثینه باب 9/9 و سفر خروج باب 35/28
«و فرشته خداوند بار دیگر برگشته، او (ایلیا) را لمس کرد و گفت برخیز و بخور، زیرا که راه زیادی در پیش رو داری، پس برخاسته خورد و نوشید و بقوت آن خوراک چهل روز و شب تا حوریب که کوه خدا باشد، رفت»
در عهد قدیم کتاب اول سموئیل باب 29 نیز می خوانیم که شائول برای ملاقات با روح سموئیل نبی که در آن زمان وفات کرده بود، پس از روزه گرفتن، به کمک زنی که قادر به احضار روح مردگان بوده به ملاقات روح سموئیل نبی موفق می شود.
د: ابراز پشیمانی و تضرع (بخاطر ارتکاب گناه) برای قوم یهود روزه، وسیله ای برای ابراز
اندوه وپشیمانی درونی بخاطر ارتکاب گناه بود و معمولا افراد بطور اختیاری یا بنا به فرمان اکابر و بزرگان دین و جامعه روزه می گرفتند تا بدین وسیله موجبات خشنودی خداوند و بخشش گناهان خود را فراهم آوردند.
(ارمیاء گفت) پس تو برو و سخنان خداوند را از طوماری که از دهان من نوشتی در روز صوم در خانه خداوند در گوش قوم بخوان… شاید که بحضور خداوند استغاثه نمایید و هرکدام از راه بد خود بازگشت کنند… و در ماه نهم از سال پنجم، یهو یا قیم بن یوشیا پادشاه یهودا برای تمامی اهل اورشلیم و برای همه کسانیکه از شهرهای یهودا به اورشلیم آمدند، فرمان روزه داد» ارمیاء باب 36/6 و 7 و 9
« روزه را اعلام کنید و صندوق عهد را به صدر قوم بنشانید» اول پادشاهان باب 21/8
گاه شخصی به سبب گناهان دیگران بدرگاه خدا روزه گرفته واستغاثه می کرد و «عزرا را از مقابل خانه خدا برخاسته به حجره یهوحانان بن الیاشیب رفت و بخاطر قصور تبعیدیان ماتم گرفت و نان نخورد و آب ننوشید» کتاب عزارباب 10/6
با توجه به کارهای قابل توجهی که قوم یهود با روزه گرفتن برای جلب توجه و عنایت خداوندبجا می آوردند – مثل بر زمین خوابیدن، خاکستر بر سرگذاشتن، پلاس به تن کردن منع کودکان و احشام از غذا و آب و- آنان جنبه تضرع آمیزی توبه را شدت می بخشیدند و این رسوم به روزه شکل خاصی می بخشید.
آداب و رسوم روزه داری
همانگونه که عنوان شد، روزه داشتن قوم یهود به پرهیز از غذا وآب محدود نمی شد و با لوازم وشعائری دیگر توام بود، که به آن اشاره می شود.
الف-روزه توام با قربانی:
آنگاه تمامی بنی اسرائیل به بیت ئیل رفتند و گریه کرده، در آنجا به حضور خداوند توقف کردند و آن روز را تا شام روزه داشته و قربانیهای سوختنی به حضور خداوند هدیه کردند»
داوران باب 20/26
ب- توام با دعا، اعتراف به گناه و توبه
«پس چون عزرا دعا و اعتراف نمود و گریه کنان پیش خانه خدا رو به زمین نهاده بود..»
ج- توام با پلاس پوشیدن و خاک یا خاکشتر بر سر نهادن و بر زمین یا خاکستر خوابیدن
«… بنی اسراییل روزه گرفته و پلاس در برکردند و خاک بر سر ریخته گردهم جمع شدند» نحمیا باب 9/1
د-قرائت تورات علاوه بر موارد فوق
و در روز بیست و چهارم این ماه بنی اسرائیل روزه داشته و… و در جای خود ایستاده یک ربع روز کتاب تورات یهوه خدای خود را خواندند و ربع دیگر اعتراف کرده خدای خود را عبادت کردند. نحمیا باب 9/1 و 3 وجه مشترک تمام موارد فوق دعاو عبادت توام با روزه بوده است که معمولا در محیط باز انجام می شده است.
روزهای روزه داری در دین یهود
بر اساس یک طبقه بندی دوره های مرسوم در آیین یهود را می توان به سه طبقه اصلی تقسیم کرد.
روزه های حکم شده در کتاب مقدس یا روزه های ایجاد شده به مناسبت تذکار وقایع مطرح شده در کتاب مقدس
روزه های تعیین شده از سوی ربی ها « عنوان علمای دین یهود
روزه های شخصی که اشخاص در مناسبت های مختلف و خصوصی (مثل سالگرد فوت والدین) به آن مبادرت می کنند.
الف-روزه یوم کیپور یا روزه کفاره که مطابق تفسیر علمای یهود، آیه 29 تا 31 باب 16 سفر لاویان اشاره به آن دارد «و این برای شما فریضه دائمی باشد که در روز دهم از ماه هفتم جانهای خود را رنجور سازید و هیچ کار نکنید… تا در آن روز کفاره برای تطهیر شما باشد و از جمیع گناهان خود به حضور خداوند طاهر شوید.» این روزه تنها روزه ای است که ذکر آن در اسفار خمسه به میان آورده است.
ب:روزه روز نهم از( ماه آو ) به مناسبت سالگرد مصیبت ویرانی بیت المقدس
ج:روزه روز هفدهم ماه تموز بمناسبت سالگرد رخنه دشمنان یهود به شهر اورشلیم و فتح آن در دوره معبد اول و فتح اورشلیم توسط تیطس سردار رومی (در دوره معبد دوم)
د:روزه روز دهم ماه طوت در یادبود محاصره اورشلیم توسط نبودکد نصر پادشاه بابل
ه:روز روز سوم از ماه تبشری مرسوم به روزه « جدلیا » در یادبود کشته شدن جدلیا حاکم منصوب از سوی پادشاه بابل در کشور یهودا- و همراهانش
و:روزه روز سیزدهم از ماه آذار موسوم به روزه استر
سوای روزه ( کیپور ) که ذکر آن در اسفار خمسه آمده روزه های مطرح شده – به استثنای روزه ماه آذار – همگی در کتاب زکریای نبی آمده است.
«خدا چنین می گوید، روزه ماه چهارم و روزه ماه پنجم و روزه ماه هفتم و روزه ماه دهم برای مردم یهودا جشن و سرور خواهد شد. »
کتاب زکریا باب 8/1
2-روزه های تعیین شده توسط ربی ها
ربی ها و علمای دین یهود روزهایی را – بویژه برای تقویت روح معنوی مردم – برای روزه داشتن مشخص کرده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:
الف:دوره 10 روزه توبه و تادیب نفس (از روز اول ماه تبشری تا دهم تبشری که روزه یوم کیپور است و بسیاری از روزهای ماه ایلول)
ب-اولین دوشنبه پس از عید فصح و سکوت
ج– روزه در طول سه هفته سوگواری، از 17 ماه تموز تا نهم ماه آو که بمنظور ابراز اندوه از ویرانی اورشلیم این مدت را روزه می گرفتند.
د:روزه آخر هر ماه موسوم به «یور کیپور کوچک»، در این اقامت مردم به قرائت کتابهای دعا مشغولند.
ه:روزه نخست زاده پسر، این روزه نمادی از تقدیس نخست زاده یهودی، مذکور در سفر خروج است
«خداوند موسی را گفت: همه نخست زادگان مذکر از انسان و حیوان را برای من تقدیس نما» سفر خروج باب 13/1
و:روزه گرفتن بمنظور یادبود وقایع تلخی که در طول تاریخ یهود اتفاق افتاده است.
3-روزه های شخصی
این روزه ها وقت مشخصی ندارند و با توجه به رخداد پیش آمده برای افراد از سوی آنها (روزه) گرفته می شود.
در زیر برخی از این روزه ها اشاره می شود.
الف- سالگرد فوت والدین یا معلم
ب:روزه عروس و داماد در روز ازدواجشان تا هنگام انجام مراسم ازدواج
ج: اگر صفحه از اسفار خمسه در حضور کسانی بر زمین افتد، افراد حاضر یک روز روزه می گیرند.
د: در دوره میشنائی، اعضای دادگاه ها، روزی را که حکم مرگ کسی را صادر می کردند، روزه می گرفتند.
اوقات روزه
در روزه یوم کیپور و روزه نهم ماه آو، وقت روزه- که با پرهیز کامل از غذا و نوشیدنی همراه است از غروب آفتاب تا شامگاه روز بعد است «از غروب روز نهم تا غروب روز دهم را نگاه دارید و هیچ مخورید» سفرلادیان باب 32/32 ولی در دیگر روزه های روزه داری، مدت روزه از هنگام طلوع آفتاب تا شامگاه همان روز است.
زنان باردار وشیرده تحت شرایطی و تمام کسانی که خوف ضرر برای سلامتی شان وجود دارد، از روزه گرفتن معاف هستند. همچنین اگر یکی از روزه های مذکور باسثنای روزه یوم کیپور با روز شنبه مصادف شود، روزه به یکشنبه موکول می شود.
روزه در دین مسیحیت
همانگونه که حسن مطلع این مقاله در بخش روزه در آیین یهود، روزه داشتن حضرت موسی به مدت 40 روز در هنگام دریافت فرامین الهی بود، بجاست بخش روزه در آیین مسیحیت را نیز به مسئله روزه داشتن حضرت عیسی آغاز کنیم.
«آنگاه عیسی به قوت روح به پایان برده شد، تا ابلیس او را امتحان کند، پس چهل شبانه روز روزه داشته و نهایتا گرسنه گردید.»
انجیل متی باب1/4 و 2، لوقا باب 4/1 و 2
از بخش قبلی مشخص شد که امر روزه داری به مناسبت ها و دلایل مختلف – در جامعه یهودی متداول بوده و صرفا به پرهیز از خوراک و آب منحصر نمی شده است. قران مجید از روزه سکوت زکریای نبی- از انبیاء قوم یهود- یاد می کند.
(از آنجا که آخرین کتاب عهد قدیم فعلی پیش از زمان زکریای نبی نگاشته شده، از این لحاظ ذکری از این نبی در عهد قدیم نمی بینیم)
و انجیل لوقا نیز به داستان سکوت زکریای نبی اشاره می کند. و از نحوه برخورد مردم با زکریا- پس از سکوت وی - بر می آید که روزه سکوت – در آن زمان نیز کاملا متداول و محترم بوده «اما چون بیرون آمده، نتوانست با مردم سخن بگوید؛ پس فهمیدند که در معبد رویایی دیده است» انجیل لوقا باب 1/22 اینکه در قرآن مجید هم ذکر شده که جبرئیل حضرت مریم را فرمان داد برای رهایی از پاسخگویی به مردم، روزه سکوت بگیرد از همانروست که اینگونه روزه بین یهود شناخته شده و محترم بوده و از این رو از اصرار بر سخن خود جهت پاسخ شنیدن خودداری می کردند.
مطلب دیگری که از عبارت منقول بدست می آید، آن است که این سنت یهودی تا زمان حضرت عیسی- در صورتهای مختلفش – یعنی پرهیز از خوراک، پرهیز از سخن و… رایج بوده و پس از او هم میان حورایان و کسانیکه مبلغ پیامش در مناطق مختلف جهان شدند، رواج داشته است. به طوری که روزه داری از خصوصیات حواریون و رسولان پیام عیسی بوده است.
«(پولس و برنابا) در هر کلیسا برای مردم کشیشانی معین کردندو بادعا و روزه آنان را به خداوندی که بدوایمان آورده بودند سپردند.» اعمال رسولان باب 14/23
«و در کلیسایی که در انطاکیه بود عده ای از حواریان و مبلغان بودند از جمله برنابا شمعون، لوکیوس، منامم و پولس، یک روز هنگامی که ایشان در عبادت خدا و روزه مشغول بودند» اعمال رسولان باب 13/1
همچنین کتاب مقدس از حضرت عیسی نقل می کند که امر فرموده شاگردانش پس از او روزه را بر پا دارند و شاگردان یحیی و فریسیان روزه می داشتند، پس آمده به اوگفتند چگونه است که شاگردان یحیی و فریسیان روزه می دارند، ولی شاگردان تو روزه نمی دارند، عیسی به ایشان گفت، آیا انتظار دارید، میهمانان در یک جشن عروسی- مادامیکه داماد در میان ایشان است- روزه بدارند؟ البته که نه! اما روزی می آیدکه داماد از میان آنها گرفته می شود و در آن ایام روزه خواهند داشت. »
انجیل مرقس باب 2/18-20
عیسی، یهودیان و روزه
آنگونه که از عهد جدید و مطالعه تاریخ یهود به دست می آید فرقه فریسیان از قوم یهود که در قرن دوم ق.م به وجود آمدند…توجه خاصی و اصرار زیادی بر حفظ ظواهر شریعت دین یهود و اجرای آداب و قرائت عهد قدیم داشته اند و محتملا این توجه زاید الوصف به ظاهر شریعت – از جمله روزه – آنان را از باطن آنها غافل ساخته بود و یکی از دلایل مخالفت حضرت عیسی با فریسیان برای این بود و شاید در سخنی که بنا به نقل اناجیل وی به شاگردانش در باب نحوه ی روزه داری بیان می کند، منظورش یهودیان فریسی باشد.
« و آن هنگام که روزه می گیرید، آنگونه که دو رویان منافقان صورت خود را به مردم غمگین وانمود می کنند، نباشید. آنان ظاهر خویش را تغییرمی دهند تا هر کس گمان برد آنان روزه دارند. من به شما اطمینان می دهم که آنها مزد خود را به طور کامل گرفته اند اما هنگامی که شما روزه می گیرید صورت خود را بشوئید و موی را شانه زنید تا دیگران متوجه نشوند که شما روزه اید، تنها پدر شما- که نادیدنی است – بداند و او آنچه را در خفی انجام داده اید،، پاداش خواهد داد.» (انجیل متی باب 6/16 تا 18)
آنچه که تاکنون بیان شد نشانگر آنست که حضرت عیسی خود به روزه عملا و قولا توجه داشته و شاگردان وی نیز پس از وی به امر روزه توجه داشته اند. جیمزهاکس در این باب می گوید« حیات حواریون و مومنین (مسیحی) ایام گذشته، عمری مملو از افکار، لذت و زحمات بی شمار و روزه داری بود»
حضرت عیسی بی شک پیش از آغاز رسالتش، همچون یک یهودی، ایام روزه داری در دین یهود مثل روزه یوم کیپور را مراعات می کرده ولی، این وصف از عهد جدید چیزی در باب وضع قوانین و دستوراتی در باب روزه و وجوب آن از سوی حضرت عیسی بدست نمی آید و به نظر برخی او تنها اصول را بیان کرده و وضع قوانین را بر عهده کلیسا نهاده است؛ و شاید این سخن روشن کننده این مساله باشد که چون کلیسا در وضع قوانین مشخص در باب روزه با کندی حرکت کرد. بررسی مسئله روزه درآیین مسیحیت در گذشته و حال ما را موظف می سازد قبل از بیان ایام روزه در این دین، چند نکته را متذکر شویم.
الف:در مسیحیت دو واژه برای مسئله روزه وجود دارد؛ « روزه » و « پرهیز » که برخی فرق همچون کاتولیک ها میان آن دو تفاوت قائل می شوند به این نحو که در ایامی که باید پرهیز رارعایت کرد، تنها از مصرف گوشت پرهیز می کنند ولی در ایام رعایت روزه همراه با پرهیز از گوشت، غذای مصرفی و دفعات وعده غذا هم محدود می شود.
ب: کم توجهی زعمای مسیحیت وکلیساهای مرکزی، به ایجاد یک نظام مشخص در جهت اجرای این عبادت- در طول تاریخ مسیحیت- وضعیتی را بوجود آورده که می بینیم در سایه آن بعضا یک پرهیز یا روزه از سوی کلیسا یا حاکمی وضع شده و در زمانی دیگر منسوخ شده است. و یا برخورد گروههای مختلف با آن وضع مختلف بود. چنانکه دیونوسیوس اسکندرانی به روزه هفته مقدس اشاره می کند که در طی آن گروهی هیچ نمی خورند، گروهی تنها دو روز، برخی سه روز، برخی چهار روز روزه می گرفتند (البته نه به معنی خودداری کامل از خوردن و آشامیدن) وگروهی هم نسبت به این روزه بی تفاوت بوده اند.
ج: یکی از روزهای مهم در مسیحیت که در تعیین بسیاری از روزه ها هم نقش مهمی دارد. روز عید «پاک» است که به مناسبت قیام عیسی از قبر گرامی داشته می شود. هفته پیش از این رو «هفته مقدس» گفته می شود و چهل روز پیش از آن عید فصح می گویند و پنجاه روز پس از عید پاک را روز پنطیکاست می گویند.
فلسفه روزه در مسیحیت
در مسیحیت، آباء کلیسا و کسانی همچون کلنت اسکندرانی، برناباس، ژوستین شهید و…. همواره توجه مردم را به تاثیر باطنی روزه و نقش آن در تضعیف ارتباط میان روح الهی و بدن جسمانی انسان معطوف داشته اند و آنان را از ظاهر آن و صرف محدود شدن به رعایت مسائل ظاهری روزه بر حذر داشته اند، پلی کارپ از نویسندگان مسیحی (متوفی در سال 110 م) روزه و دعا را وسایلی برای مقابله با وسواس شیطانی معرفی کرده و برخی دیگر می گویند روزه حقیقی آن است که هیچ بدی مرتکب نشوی و با قلبی خالص خود را وقف خدمت به خداوند کنی.»
روزه در میان جوامع مسیحی
در اینجا به برخی از ایام روزه داری مسیحیان، که در طول تاریخ این دین متداول بوده است اشاره می شود؛ هر چند ممکن است برخی از این روزه ها منسوخ شده باشند:
الف:روزه روز جمعه قبل از عید پاک که در قرن (دوم. م ) متداول بوده است.
ب:روزه غیرکامل دوشنبه تا پنجشنبه هفته مقدس؛ در این مدت مردم به نان، آب و نمک اکتفا می کردند. و در روزهای جمعه وشنبه روزه کامل می گرفتند. این روزه از قرن سوم میان مسیحیان رواج یافت.
ج:روزه چهل روز قبل از عید پاک: کسانی که به دلیل بیماری در این مدت نمی توانستند روزه بگیرند، پس از جشن نیطیکاست روزه می گرفتند. یکی از نظراتی که علما و دانشمندان بزرگ مسیحی در قرن چهاردهم میلادی – همچون اگوستین، آمبروز و کاسین- درباره علت رواج روزه 40 روز قبل از عید پاک عنوان کرده اند، روزه گرفتن حضرت موسی ( ع )؛ الیاس ( ع ) و عیسی ( ع ) است که در کتاب مقدس ذکر شده است.
این روزه در قرون میانه بیشتر مطرح شد قدیس فرانسیس (1226-1182. م) عارف مشهور مسیحی از جمله افرادی است که به روزه داشتن و اعتکاف در این ایام توجه خاصی داشته است.
د:روزه چهل روز قبل از هفته مقدس
ه:روزه چهارشنبه و جمعه هرهفته: به گفته برخی، روزه چهارشنبه به مناسبت روز توطئه یهودیان برای دستگیری عیسی و روزه جمعه به مناسبت روز به صلیب کشیده شدن آن حضرت است. روزه این دو روز در طول قرون موردتاکید بوده و امروزه نیز بخصوص میان مسیحیان ارتودکس مورد توجه است.
و: روزه ادونت: این مناسبت از قرن 6 میلادی و بعنوان مقدمه ای برای استقبال از جشن سالروز میلاد مسیح از 11 نوامبر تا 25 دسامبر – سه روز در هفته روزه گرفته می شد.
ز:روزه نیطیکاست: این روزه به مدت 10 روز قبل از روز نیطیکاست و یا هشت روز پس از آن، به مدت 7 روز در میان عده ای از مسیحیان رعایت می شد.
ح-روزه استغاثه: مسیحیان معتقدند حضرت مسیح در روز یکشنبه از قبرقیام فرموده و در روز پنجشنبه به آسمان صعود کرده است؛ از این رو مسیحیان کاتولیک سه روز میان این دو روز یعنی دوشنبه، سه شنبه، و چهارشنبه را به روزه شخص اعتراف کننده را به دعاها یا روزه هائی مکلف می کند.
از میان این روزها، در اوایل قرن بیستم میلادی، روزه های 40 روز (ماه روزه و استغفار) روزه های فصلی، روزه استغاثه و روزه جمعه های هر هفته بیشتر مورد توجه مسیحیان کاتولیک بود ولی امروز کاتولیک ها پرهیز از گوشت را در روز چهارشنبه خاکستری و جمعه قبل از عید پاک مراعات می کنند و در مسیحیت ارتودکس به روزه، به عنوان ابزاری برای آماه سازی و تطهیر روح برای شرکت در آداب و مناسک دینی توجه می شود. برای نمونه راهبان ارتودکس از قرن 9 میلادی به مناسبت گرامیداشت تولد عیسی از 15 نوامبر تا 25 دسامبر – یعنی 40 روز را به روزه توجه می کردند و کلیسای پروتستان با توجه به مشخص بودن ایام روزه، هیچ قاعده ای برای مسیحیان پروتستان وضع نکرده است و روزه داشتن این ایام را به وجدان شخص وا نهاده است.
روزه های ممنوع (حرام)
روزه روزهای یکشنبه روز عیدپاک، روزه روز نیطیکاست- بدان سبب که روز جشن و شادمانی است – ممنوع است.
پرهیز از غذاها ودیگر چیزها در ایام روزه داری
همچنانکه گفته شد پرهیز تمام و کمال از خوردن و آشامیدن در ایام روزه داری در گذشته هم بسیار بسیار کم میان مسیحیان رواج داشته و پرهیز از برخی غذاها و امور مطرح بوده است.و در اینجا برای آشنایی بیشتر با چیزهایی که در آن اجتناب و یا تنها به آنها بسنده می شده است نمونه هایی آورده می شود.
پرهیزها:
پرهیز از گوشت و کره
پرهیز از گوشت، کره، شیر، ماهی و تخم مرغ
پرهیز از گوشت، میوه های آبدار، آبمیوه و استحمام
پرهیز از سرگرمی، مزاح و اسب سواری
پرهیز از گوشت و شراب
پرهیز از گوشت، غذاهای طبیعی و نوشیدنی
خوردینها در ایام روزه:
خوردن آب و نان
خوردن آب نان و نمک
خوردن نان، برنج و لوبیا
روزه در دیگر مذاهب و گروههای دینی
روزه به عنوان یک مقوله دینی و عبادی- امری نیست که به چند دین محدود باشد و اثری از آن در دیگر چارچوب های اعتقادی و عبادی نباشد. شواهد تاریخی حاکی از آن است که اگر اختلافی هست در صورت و کیفیت توجه به آن است نه در اصل آن، و در میان اقوام مختلف- در گذشته و حال، روزه و پرهیز جایگاه خاصی برای خود داشته و دارد.
در زیر به اجمال، توجه پیروان ادیان مختلف را مورد اشاره قرار می دهیم:
مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژه ای از سال که آنها را ( مبطل ) می نامند از خوردن گوشت، ماهی و تخم مرغ خودداری می کنند از جمله این روزها ( 26 و 27 و 28 و 29 و 30 ) ماه سمبلتا و روزهای ششم و هفتم ماه دولا است. در عین حال آنها – طبق گفته کتاب گنزار یا (صحیفه آدم)- روزه واقعی را روزه بودن اعضاء و جوارح آدمی می دانند.
«ای مومنان برایتان گفتیم که روزه بزرگ فقط نهی خویش از خوردن، آشامیدن نیست، بلکه دیدگانتان را از نگاههای هیز و شیطانی و گوشهایتان را از شنیدن حرفهایی که مردم می زنند بر حذر دارید.»
زاهدان پیرو آیین جین و آیین هندو برای ایجاد هماهنگی روحی خود برای برخی جشن ها و اعیاد روزه نگه می دارند و همچنین پارسایان پیرو آئین جین، بهترین مرگ را مرگ در اثر پرهیز کامل از غذا و آب می دانندو بسیاری از آنها داوطلبانه راه روزه را در پیش می گیرند تا بدین طریق به زندگی خود پایان بخشند.
بسیاری از راهبان و راهبه های بودایی مذهب، تنها به یک وعده غذا در روز اکتفا می کردند و اول ماه ونیمه ماه را روزه (کامل) می گرفتند. امروزه مردم عامی بودائی مذهب در روزهای ( او پوساتهه ) هر ماه چهار بار روزه داشته و به گناهان خود اقرار می کنند و در استقبال از سالروز فوت ( بود اما ) مدت پنج روز را از خوردن گوشت خودداری می کنند.
لامائیست ها در هر ماه روزهای 14 و 15 و 29 و 30، تنها از غذای آردی و چای تناوب می کنند، ولی پارسایان این مذهب در طول این چهار روز تا غروب آفتاب هیچ نمی خوردند. مردم تبت مراسمی به نام نانگ نس (روزه مداوم) دارند که چهار روز طول می کشد. آنها دور روز اول را با دعا، اقرار به گناهان و تلاوت متون مقدس بسر می آوردند و روز سوم پرهیز شدیدی را رعایت می کنند و هیچ چیز نمی خوردند و حتی آب دهان خود را هم فرو نمی دهند و این روزه را با دعا و اقرار به گناهان تا طلوع آفتاب در روز چهارم ادامه می دهند.
در میان چینیان کهن، از جمله آداب دینی « chai »بود، یعنی پرهیز از غذاهایی که در مراسم قربانی به شخص متوفی پیشکش می شد. ولی از آن سو چینیان پس از آنها، بخصوص پیروان مذهب تائو روزه قلب را تعلیم می داد و بر آن بیش از روزه تن برای نیل انسان به حقیقت تاکید می کرد. پیروان مکتب ( کنفرسیوس ) روزه داری را بعنوان آماده سازی خود، برای بهتر به انجام رساندن اوقات پرستش ارواح نیاکان مورد توجه داشتند.
درمصر کهن، پس از مرگ پادشاه، رعایای اوروزه می داشتند و از مصرف گوشت، نان گندم، شراب و هرتفریحی پرهیز می کردند و نیز از استحمام، تدهین (مالیدن روغن به موی سر) و بستر نرم خودداری می کردند.
قبایل بومی امریکا معتقد بودند روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایی از روح اعظم موثر است و از جمله مراسم عزاداری آنها پرهیز از غذا بوده است.
همچنین در نزد بسیاری از اقوام کهن پرهیز از آشامیدن و خوردن به عنوان ابراز، ندامت به درگاه خدایان و به عنوان فدیه و کفاره گناهان انجام می شد، مردم کهن مکزیک امساک از غذا را به عنوان کفاره گناهان بجا می آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بوده است و پارسایان آنهادر هنگام بروز مصیبتی عام، ماهها راه امساک را در پیش می گرفتند.
در میان زرتشتیان پس از مرگ یکی از نزدیکان، مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می کردند.
منابع:
1- پرتوی از اسرار روزه – محمد شجاعی
2- تفسیر نمونه جلد 13 –حضرت آیه الله مکارم شیرازی
3- تفسیرالامیزان، جلد3، علامه طباطبائی
4- کتاب مقدس- انجمن پخش کتاب مقدس ١٩٨٠
5- قاموس کتاب مقدس- ماکس، جیمز
6- ترجمه تفسیر مجمع البیان- دکتر محمد مفتح
7- گنجینه ای از تلمود –اهتمام امیر حسین صدری
8- تاریخ کهن – دکتر راب
منبع : حوزه/ حاجی امیری، مصطفی
فرم در حال بارگذاری ...
