تربيت نسل منتظر(قسمت اول )

تربيت نسل منتظر(قسمت دوم )

تربيت نسل منتظر(قسمت چهارم )

تربيت نسل منتظر(قسمت پنجم)

اشاره:

در نوشتار پيشين، به بيان اصول تربيت با هدف ايجاد نسل منتظر پرداختيم. دو اصل نخست عبارت بود از:

1. اصل سلامت نفس مربي، 2. اصل تفاوت هاي فردي، در اين قسمت دربارة سومين اصل تربيتي با شما گراميان گفت وگو مي كنيم.

3. صبر و سعة صدر
سومين اصل از اصول تربيت، اصل صبر و سعة صدر است. مربي بايد در تربيت، صبر و حوصله داشته باشد وگرنه به هدف تربيت نمي رسد. با بي صبري و کم صبري نمي توان امر تربيتي انجام داد. کار تربيت همانند کار باغبان و زارع است. همان گونه که باغبان بايد صبر و حوصله داشته باشد، مربي هم بايد صبر و حوصله داشته باشد، چون تربيت در ظرف زمان مشخصي به نتيجه مي رسد. شما اگر عجله کنيد نه تنها به نتيجه نمي رسيد بلکه محصول باغ شما که فرزندان هستند، از بين خواهند رفت.

صبر و سعة صدر يکي از ارزش هاي اخلاقي يک مسلمان است. يک مربي مسلمان بايد آراسته به صبر و سعة صدر باشد. لذا حضرت موسي علیه السلام وقتي مي خواهد رسالت بزرگ خود را شروع کند از خدا سعة صدر درخواست مي نمايد: «ربّ اشرح لي صدري؛ 1پروردگارا سينه ام را گشاده كن». علي علیه السلام نيز مي فرمايند: «ابزار رياست سعة صدر است». خداوند در قرآن بيشتر ارزش هاي معنوي را در کنار صبر ذکر کرده است که به چند نمونة آن اشاره مي کنيم:

1. عمل صالح: «الّا الذّين صبروا و عملوا الصالحات»2
2. شکر: «صبّارٌ شکورٌ»3
3. توکل: «و الذين صبروا و علي ربّهم يتوکّلون»4
4. نماز و روزه: «استعينوا بالصّبر و الصّلوة»5
5. حق: «و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر»6

گاهي والدين يا مربي به خاطر کم صبري و کم حوصلگي نسبت به فرزند يا دانش آموز به نوعي برخورد مي کنند که روان کودک را خدشه دار مي نمايند.

گاهي يک کلمه حرف زشت و پيام منفي باعث تحقير شخصيت فرزند مي شود. يکي از راه هاي برقراري ارتباط سالم با فرزندان داشتن حوصله و صبر است، چون عدم سعة صدر باعث مي گردد آستانة تحمل فرزند پايين بيايد و اين فرد در آينده نمي تواند پدر و مادر خوبي باشد.

مهم ترين ويژگي پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله صبر و سعة صدر حضرت در مقابل مشکلاتي بود که حضرت با آن مواجه بودند.

خداوند اجري بي حساب براي صابران در نظر گرفته است:

«إنّما يوفّي الصّابرون أجرهم بغير حسابٍ»

لذا خداوند به پيامبر اسلام امر مي کند:

«فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل و لا تستعجل لهم؛

اي پيامبر صبر کن همچنان که پيامبران اولوالعزم صبر کردند و براي عذاب آنها (مردم) عجله نکن».

انواع صبر
صبر در مقابل خواهش هاي نفساني، صبر در مقابل مسايل و مشکلات، صبر در تنگدستي، صبر در تحصيل، صبر در بد اخلاقي همسر، صبر در برخورد با ارباب رجوع، صبر بر حرمت مردم، صبر در مقابل دارايي ها، صبر در داشتن حسن و زيبايي، صبر در مقابل حرام و صبر در تربيت فرزندان.

در اين بحث، صبر در تربيت فرزندان را مورد بحث قرار مي دهيم.

خداوند در سورة نحل آية 127 مي فرمايد:

«و اصبر و ما صبرک إلّا بالله؛

اي پيامبر من صبر کن به خاطر رضايت خدا در برابر تربيت مردم صبر کن».

بارها در اخبار حوادث آمده که والديني که کم حوصله و کم صبر بوده اند، تحمل رفتارهاي فرزندان خود را نداشته، فرزندان را مورد ضرب و شتم قرار داده و در بعضي موارد باعث قتل فرزند خود شده اند.

همة اينها ناشي از پايين بودن آستانة تحمل والدين است. لذا اين سؤال مطرح است که والدين در چه مواردي بايد صبر و سعة صدر بيشتري داشته باشند که به چند نمونه آن اشاره مي کنيم.

1. فاصلة سني بين والدين و فرزندان؛
2. داشتن فرزندان بيش فعال؛
3. دعواي خواهر و برادر؛
4. يادگيري درس فرزندان؛
5. داشتن فرزندان معلول جسمي و ذهني؛
6. فرزنداني که به نوعي دچار اختلال رفتاري و رواني شده اند.

قبل از پرداختن به شش مورد از مواردي که والدين بايد آستانه تحمل خود را بالا ببرند و صبور باشند. اجازه مي خواهم در مورد کودک آزاري توضيح مختصري بدهم.

کودک آزاري
كودك آزاري به رفتار هايي اطلاق مي شود که باعث آسيب به جسم و روان کودک گردد.

صورت هاي کودک آزاري عبارتند از:

1. کودک آزاري جسمي: کتک زدن، سوزاندن، مجروح کردن، شکستن و …؛

2. کودک آزاري رواني: شامل رفتار هايي که به سلامت رواني کودک آسيب مي رساند، مانند توهين کردن، ترساندن، تحقير کردن و تبعيض و …؛
3. کودک آزاري از راه بي توجهي و غفلت از کودک: عدم توجه به تغذيه، بهداشت، پوشاک، مسکن، آموزش و پرورش و …؛

4. کودک آزاري از راه سوء استفاده از کودکان: گاهي اين سوء استفاده از کودکان در استفاده از کار هاي سخت، مواد مخدر، سوء استفاده جنسي به صورت هاي مختلف مي باشد.

علل کودک آزاري: دربارة علل اين رفتار مي توان موارد زير را بر شمرد:
نا آگاهي والدين، مشکلات اقتصادي خانواده، اعتياد والدين، بيماري هاي رواني والدين، مشکلات خانوادگي، مشکلات کودکان، مشکلات مدرسه اي و… .

1. فاصلة سني والدين با فرزندان
يکي از مشکلاتي که در راه تربيت وجود دارد، فاصلة عميقي است که ميان مربي و کودک وجود دارد. اين فاصله نه تنها از جهت تفاوت در مقدار سن، قد و قدرت بدني آنها نيست بلکه مهم تر از اينها فاصلة عميق رواني و نفساني موجود بين آنهاست كه باعث مي گردد زبان يکديگر را درک نکنند. در روايتي از پيامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که: «هر کس کودک دارد بايد برايش کودکي کند». لذا مربي بايد در اين مورد صبور باشد.

2. داشتن فرزندان بيش فعال

يکي از رايج ترين اختلالات دوران کودکي، اختلال کمبود توجه ـ بيش فعالي است که اغلب موارد تا دوران بزرگ سالي ادامه مي يابد.
نشانه هاي بيش فعالي و کمبود توجه:
1. عدم توانايي در تمرکز و توجه کافي،
2. بي توجهي به سخنان سايرين،
3. عدم تمايل به فعاليت ذهني،
4. گم کردن مداوم وسايل خود،
5. فراموشي در انجام فعاليت هاي روزانه،
6. حواس پرتي،
7. داشتن رفتار هاي تکانشي،
8. ناتمام گذاشتن کار ها،
9. ناتواني در آرام نشستن،
10. شتاب در پاسخ به سؤالات،
11. اختلال در خواب و غذا،
12. عدم رعايت نوبت،
13. حساسيت نسبت به مسائل محيطي،
14. خراب کردن وسايل و اسباب بازي ها،
15. زياد حرف زدن،
16. دخالت در همة امور،
17. نافرماني، مخالفت و سرپيچي از فرمان ها،
18. در بازي کردن زياد شلوغ مي کند،
19. زياد سؤال كردن،
20. تند صحبت كردن و قطع كردن حرف ديگران،
21. ناتواني در يادگيري درس تا 25 درصد،

لازم به ذكر است كه:
الف) ميزان شيوع اين اختلال در پسر ها بيشتر از دختر ها است.
ب) گروهي داراي رفتار هاي پرخاشگرانه و تکانشي اند.
ج) گروهي اختلال کمبود توجه دارند.

چه عواملي باعث بروز اين بيماري مي گردد؟

ديدگاه ها و نظرات كارشناسان در اين باره متنوع است:

1. عوامل ژنتيکي و محيطي را مؤثر مي دانند و معتقدند كه اين امر بيشتر ارثي است،
2. گروهي از محققان ضايعة عصبي را عامل مي دانند،
3. به نظر گروهي از محققان، مغز اين کودکان 5 تا 10 درصد کوچک تر از مغز کودکان سالم است،
4. گروهي ديگر سيگار کشيدن مادر را عامل مي دانند،
5. پاره اي تماشاي زود هنگام تلويزيون را،
6. 25و در نهايت بنا بر برخي آمار ها درصد کودکان مبتلا به بيش فعالي،

کودکاني هستند که اختلال اضطرابي دارند.
خلاصه اينکه براي درمان بايد به روان پزشک و مشاور مراجعه نمايند و والديني که اين گونه فرزندان را دارند بايد صبور باشند و بتوانند اين فرزندان را تحمل کنند.

3. مشاجره و دعواي خواهران و برادران
يکي ديگر از مواقعي که والدين بايد سعة صدر داشته باشند موقع درگيري و دعواي خواهر و برادر در خانواده است. پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من پنج صفت بچه ها را دوست دارم: « دعواي بچه ها، گريه کردن بچه ها، بازي کردن با خاک، هر چيزي را مي سازند زود خراب مي کنند، هر قدر پول به او بدهيد خرج مي کند».

پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «دعواي بچه ها را دوست دارم، وقتي با هم دعوا مي کنند بلافاصله با هم حرف مي زنند و صلح مي کنند».

لذا روان شناسان به سه دليل دعواي بچه ها را در خانه تأييد مي کنند.
الف) قدرت دفاع از حق را مي يابند؛
ب) قدرت دفاع از خود را ياد مي گيرند؛
ج) قدرت حل مسئله پيدا مي نمايند.
 

علل دعواي بچه ها
1. رفتار متفاوت والدين با فرزندان،
2. بي عدالتي يا تبعيض والدين نسبت به جنسيت فرزندان،
3. الگوي مشاجرة والدين،
4. براي جلب توجه دست به رفتار هاي ايذايي نسبت به خواهر و برادر خود مي زند،
نتيجه اينکه در چنين مواردي که فرزندان شما با هم دعوا مي کنند، والدين بايد صبور باشند، به جاي پيدا کردن مقصر دنبال راه حلّ مشکل آنان باشند.

4. يادگيري درس فرزندان
يکي از مواردي که والدين بايد صبر و حوصله زياد داشته باشند در بحث آموزش و يادگيري دروس مدرسه است. انجام تکاليف و وقت گذاشتن براي بچه ها، محيط خانواده را آماده کردن و زمينه هاي مطالعه آنان را فراهم کردن نيازمند صبر و سعة صدر است. والديني که در اين خصوص صبر و تحمل ندارند دائم با فرزند در مشاجره و نزاع هستند، چه بسا به جاي کمک به فرزند خود در مسير يادگيري او مين گذاري مي نمايند.
تشويق کردن، ايجاد انگيزه و رغبت، همراهي و همدلي در انجام تکاليف مدرسه اي بدون اينکه بچه ها وابسته والدين بشوند نيازمند حوصلة زياد است.
لذا گاهي ديکته گفتن، طرح مسئله، سؤال پرسيدن و يا امتحان گرفتن از بچه ها از حوصله و صبر اوليا خارج است و بچه ها دچار اختلال در يادگيري و ضعف درسي مي شوند.

5. داشتن فرزندان معلول جسمي يا ذهني
والديني که اين گونه فرزندان را در خانواده دارند بايستي بسيار صبور باشند، چون يک فرد معلول جسمي يا ذهني انرژي زيادي را از اطرافيان خود مي گيرد.
هزينه هاي درماني، نااميدي و يأس در عدم بهبود، نگاه هاي ترحم اطرافيان و يا تمسخر دشمنان، همه و همه والدين را کم صبر و کم حوصله مي کند.
گاهي يک فرد معلول ده برابر يک فرد سالم از والدين انرژي مي گيرد، لذا والدين اين فرزندان بايد بسيار صبور و شکيبا باشند.

6. فرزنداني که به نوعي دچار اختلال رفتاري و رواني شده اند
اختلالات رفتاري و رواني، گاه ناشي از دوران حاملگي يا بعد از تولد در دوران شيرخوارگي و رشد فرزندان است.

مجموعة اين اختلالات عبارتند از: بيش فعالي، بلوغ زود رس، ناخن جويدن، لکنت زبان، انگشت مکيدن، اضطراب، دندان قروچه، شب ادراري، عصبانيت، لجبازي، حسادت، دزدي، دروغ، زود رنجي، کم رويي، وسواس، احساس حقارت، فرار از مدرسه، اختلال يادگيري، افسردگي، تکبر، بخل و … .

در صورت بروز هر کدام از اين نوع اختلالات ابتدا بايد والدين صبور باشند. با عصبانيت و اعمال زور و اجبار نمي توان اين اختلالات را درمان کرد. درمان اين امور نيازمند سعة صدر است. مراجعه به مشاوره و از همه مهم تر به کارگيري روش هاي درماني مشاور و عدم استفاده از اعمال فشار براي درمان اين اختلالات مجموعاً نيازمند صبر و حوصله است.

 صبر و ظفر هر دو دوستان قديم اند
بر اثر صبر نوبت ظفر آيد

 پي نوشت :
1. سورة طه (20)، آية 25.
2. سورة هود (11)، آية 11.
3. سورة ابراهيم (14)، آية 5.
4. سورة نحل (16)، آية 42.
5. سورة بقره (2)، آية 45.
6. سورة عصر (103)، آية 3.

نویسنده: علی محمد رفیعی محمدی