به شما گفتم روایت داریم که امام صادق (علیه السّلام) با ابو حنیفه بحث کردند؛ بحث عقل شد.

حضرت به ابو حنیفه فرمود: عاقل چه کسی است؟

گفت: آقا این‌که سؤال ندارد. عاقل کسی است که بین خیر و شر فرق بگذارد.

حضرت فرمود: اگر بنا بر این باشد حیوانات هم عاقل هستند. شترها هم عاقل هستند. چون شترها هم کسی را که به آن‌ها علف می‌دهد و کسی را که به آن‌ها چوب می‌زند، می‌شناسند، حیوانات هم می‌فهمند. شما از یک حیوان پذیرایی بکنید، یکی هم بیاید به او سنگ بزند، این حیوان این دو مورد به خاطر می‌سپارد که این اذیت می‌کند ولی او علف می‌دهد.

گفت: آقا پس من نمی‌دانم.

ابو حنیفه گفت: من تا به حال معنی عاقل را این‌طور می‌دانستم که عاقل کسی است که بین خیر و شر فرق بگذارد، شما بفرمایید عاقل چه کسی است؟

فرمود: عاقل کسی است که بین دو خیر که قرار گرفت خیر الخیرین را انتخاب بکند. هر دوی این‌ها خیر است ولی بهتر را انتخاب بکند و اگر بین دو شر قرار گرفت، از شر الشّرین بگریزد. آن را که بدتر است، بگریزد. خدایی ناکرده مار است دارد حمله می‌کند. قطعاً هم می‌زند می‌کشد. این‌جا یک چاله‌ی دو متری هم وجود دارد، آدم بیفتد ممکن است پای او بشکند، شاید هم نشکند ولی ممکن است بشکند، خوب باشد این‌جا آدم می‌افتد پای او هم می‌شکند، بعد بالاخره علاج می‌کنند، گچ می‌گیرند و پای او خوب می‌شود امّا این‌جا قطعاً مار او را می‌کشد. پس بین دو شر که قرار گرفت، از شر الشّرین بگریزد. «وَ ثَالِثُهَا: الهِدایَهُ بِإرسَالِ الرُّسُل» چقدر ما مدیون خدا هستیم. عقل داده است.

ما کجا بودیم کان دیّان دین

عقل می‌کارید اندر ماء و طین

عقل داده است، ترّقی کردیم. بعد هم این همه مرحمت کرده است «وَ ثَالِثُهَا: الهِدایَهُ بِإرسَالِ الرُّسُل» برای ما پیامبر فرستاده است. «وَ إلیِهِ یَنظُرُ قُولُهُ تَعالى: وَ أمَّا ثَمودُ فَهَدینَاهُم فاستَحَبُّوا العَمى عَلى الهُدى‏» ما ثمود را هدایت کردیم، امّا این‌ها کوری را بر هدایت برگزیدند. البتّه حالا این‌جا علما صحبت کردند که هدایت چیست؟

نشان دادن راه است یا ایصال الی المطلوب است که مثلاً می‌گوید الآن یک نفر به ما می‌گوید: منزل فلان شخص کجا است. نشان می‌دهیم، از این‌جا برو دست راست، بپیچ بعد دست چپ. یک وقت هم نه دست او را می‌گیریم می‌گوییم بیا من تو را ببرم. اصلاً می‌بریم تا در خانه‌ی آن شخص. حالا می‌گویند هدایت دو تا معنا دارد؛ گاهی وقت‌ها به معنای نشان دادن راه است، گاهی وقت‌ها ایصال به مطلوب است. حالا این‌ها یک بحث لغوی است که الآن این‌‌جا لازم نیست که بگویم.

بخشی از جلسه ی بیستم سیری در صحیفه سجادیه در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۴

دانلودفایل صوتی این جلسه