مجلسى رضوان الـله عليه نقل ميكند در «بحار الانوار» از كتاب «كفايةُ الأثر فى النّصوص على الائمّة الإثنَى عشر» که جنادة بن أبى اميّه گفت:

من وارد شدم بر حضرت حسن بن علىّ بن أبى طالب عليه السّلام در همان مرضى كه با آن وفات نمود، و در مقابل آن حضرت طشتى بود كه در آن خون قِى مينمود و كبد آن حضرت قطعه قطعه از سمّى كه معاويه لعنَهُ الـله خورانيده بود خارج ميشد [1]؛ و عرض كردم:

اى مولاى من! چرا خود را معالجه نمى‏كنيد؟

حضرت فرمود: اى بنده خدا! مرگ را به چه علاج كنم‏؟

گفتم: إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رجِعُونَ.

ثُمَّ الْتَفَتَ إلَىَّ فَقَالَ: وَ الـله لَقَدْ عَهِدَ إلَيْنَا رَسُولُ الـله صَلَّى الـله عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ إنَّ هَذَا الامْرَ يَمْلِكُهُ إثْنَا عَشَرَ إمَامًا مِنْ وُلْدِ عَلِىٍّ وَ فَاطِمَةَ، مَا مِنَّا إلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ. ثُمَّ رُفِعَتِ الطَّسْتُ وَ بَكَى صَلَوَاتُ الـله عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ.

«سپس روى به من نموده فرمود:

سوگند به خدا كه رسول خدا صلّى الـله عليه و آله و سلّم از ما پيمان گرفته و وصيّت نموده است كه اين امر ولايت و خلافت عامّه را بعد از او، دوازده امام از اولاد علىّ و فاطمه عهده دار خواهند بود؛ و هيچكس از ما نيست مگر آنكه مسموم يا مقتول گردد.

در اين وقت طشت را از نزد آن حضرت برداشتند و آن حضرت بگريست‏». قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: عِظْنِى يَا بْنَ رَسُولِ الـله!

قَالَ: نَعَمِ، اسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ. وَ اعْلَمْ أَنَّكَ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُكَ، وَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِى لَمْ يَأْتِ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِى أَنْتَ فِيهِ. وَ اعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئًا فَوْقَ قُوتِكَ إلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِنًا لِغَيْرِكَ.

وَ اعْلَمْ أَنَّ فِى حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِى حَرَامِهَا عِقَابٌ وَ فِى الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ؛ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمِيتَةِ، خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ فَإنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا، وَ إنْ كَانَ حَرَامًا لَمْ يَكُنْ فِيهِ وِزْرٌ، فَأَخَذْتَ كَمَا أَخَذْتَ مِنَ الْمِيتَةِ، وَ إنْ كَانَ الْعِتَابُ فَإنَّ الْعِتَابَ يَسِيرٌ.

«عرض كردم: مرا نصيحت و اندرزى كن اى پسر رسول خدا!

فرمود: بلى، براى سفرى كه در پيش دارى خود را آماده ساز، و توشه اين سفر را قبل از آنكه زمان كوچ كردن در رسد و آهنگ رحيل بنوازند مهيّا كن.

و بدان كه تو به دنبال دنيا ميروى و طلب آن را ميكنى در حاليكه مرگ تو را تعقيب نموده و طلب تو را مى‏نمايد. و همّ و اندوه و انديشه و تفكّر روزى را كه هنوز نيامده است بار مكن بر روزى كه آمده و تو در آن هستى.

و بدان كه تو از اموال دنيا هيچ چيزى را زيادى از قوت خودت كسب نمى‏كنى مگر آنكه در آن چيز خازن و نگهدار براى غير خودت بوده‏اى!

و بدان كه در آنچه از اموال دنيا از راه حلال بدست مى‏آورى حساب است و در حرامش عقاب است و در مشتبهاتش عتاب و سرزنش و مؤاخذه است.

بنابر اين اصل، دنيا را مانند جيفه و مُردارى فرض كن كه به اندازه كفاف در موقع ضرورت از آن براى خود برميدارى؛ پس اگر آنچه اخذ نموده‏اى از حلال باشد، تو در اين امر طريق زهد و قناعت پيشه داشته‏اى و از عهده حساب كمترى برآمده‏اى؛ و اگر آنچه را از دنيا برميدارى از حرام باشد، ديگر دچار وِزر و تبعات و مؤاخذه نشده‏اى، چون از ميته به قدر ضرورت برداشته‏اى نه زياده بر آن؛ و اگر از موارد مشتبه باشد كه مورد عتاب واقع مى‏شوى، دچار عتاب‏ كمترى شده‏اى!»

وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَدًا وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَدًا.

وَ إذَا أَرَدْتَ عِزًّا بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ، فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ الـله إلَى عِزِّ طَاعَةِ الـله عَزّ وَ جَلَّ.

وَ إذَا نَازَعَتْكَ إلَى صُحْبَةِ الرِّجَالِ حَاجَةٌ، فَاصْحَبْ مَن إذَا صَحِبْتَهُ زَانَكَ، وَ إذَا خَدَمْتَهُ صَانَكَ، وَ إذَا أَرَدْتَ مِنْهُ مَعُونَةً أَعَانَكَ، وَ إنْ قُلْتَ صَدَّقَ قَوْلَكَ، وَ إنْ صُلْتَ شَدَّ صَوْلَكَ، وَ إنْ مَدَدْتَ يَدَكَ بِفَضْلٍ مَدَّهَا، وَ إنْ بَدَتْ عَنْكَ ثُلْمَةٌ سَدَّهَا، وَ إنْ رَأَى مِنْكَ حَسَنَةً عَدَّهَا، وَ إنْ سَأَلْتَهُ أَعْطَاكَ، وَ إنْ سَكَتَّ عَنْهُ ابْتَدَاكَ، وَ إنْ نَزَلَتْ إحْدَى الْمُلِمَّاتِ بِهِ سَآءَكَ.

مَنْ لَا تَأْتِيكَ مِنْهُ الْبَوَآئِقُ، وَ لَا يَخْتَلِفُ عَلَيْكَ مِنْهُ الطَّرَآئِقُ، وَ لَا يَخْذُلُكَ عِنْدَ الْحَقَآئِقِ، وَ إنْ تَنَازَعْتُمَا مُنْقَسِمًا ءَاثَرَكَ.

«براى دنياى خود چنان عمل كن كه گويا تو إلى الأبد در دنيا بطور جاودان زيست ميكنى و براى آخرتت چنان عمل كن كه گويا تو فردا خواهى مرد!

و اگر اراده دارى كه عزيز بشوى بدون عشيره و ياران، و صاحب هيبت گردى بدون قدرت و سلطنت، پس براى حصول اين مقصود از پستى و كاستى معصيتِ خدا خارج شو، و در بلندى و رفعت طاعت خداوند عزّ و جلّ درآ.

و اگر حاجتى تو را وادار كند كه ناچار با افرادى مصاحبت و همنشينى كنى، پس براى خود مصاحب و همنشينى اختيار كن كه اين مصاحبت موجب زينت و احترام تو گردد، و اگر او را خدمت كنى تو را حفظ كند، و اگر از او كمكى بخواهى تو را كمك كند، و اگر سخنى گوئى گفتار تو را تصديق كند و صحّه بگذارد، و اگر با كسى بخواهى در افتى و با شدّت رفتار كنى صَولت تو را محكم كند، و اگر بخواهى دستت را به كرم و عطا دراز كنى مانع اين نشود بلكه خود در اين امر مساعدت نمايد، و اگر در تو فتور و رخنه‏اى پيدا شد فوراً آن را ببندد و مسدود كند، و اگر از تو نيكى ببيند آن را به حساب آورد و دستخوش نسيان قرار ندهد، و اگر تو از او چيزى خواستى به تو بدهد، و اگر در مواقع ضرورت و نياز از خواستن امتناع ورزيدى خود او ابتدا به دادن كند، و بدون سؤال رفع ضرورت و حاجت از تو بنمايد، و اگر بعضى از حوادث و ناملايمات بر او وارد شود، مراتب دوستى تو با او چنان باشد كه تو را به رنج و ناراحتى اندازد. [2] آن رفيقِ همنشين، كسى باشد كه از ناحيه او هيچگاه ناراحتى و گرفتارى به تو نرسد، و راه‏هاى زندگى بر تو تغيير نپذيرد، و در مواقع وصول به واقعيّات و حقائق تو را تنها و ذليل و مخذول نگذارد و اگر در چيزى كه بايد بين شما قسمت گردد، نوبت به منازعه رسيد و در تقسيم دچار گفتگو و جدال شديد، تو را بر خود مقدّم دارد.»

جُناده به دنبال اين مطلب ميگويد: پس از آنكه حضرت مجتبى عليه السّلام اين مواعظ را بيان فرمودند نَفَسشان قطع و رنگ آن حضرت زرد شد تا حدّيكه چنين پنداشتم كه در هماندم جان خواهد داد. در اين حال حضرت إمام حسين عليه السّلام با أسود بن أبى الاسود داخل شدند و سيّد الشّهداء خود را به روى برادر انداخت و سر و صورت او را بوسيد، و سپس در نزد او نشست، و هر دو با يكديگر به نجوى و آهستگى سخنانى گفتند. و أبو الاسود ناگاه گفت: إنَّا لِلَّه روح حضرت حسن به عالم باقى شتافت.‏[3]

__________________________________________________

[1]. در تعليقه «بحار» طبع حيدرى كه به انشاء آقا شيخ محمّد باقر بهبودى است چنين وارد است كه: در اين كلام غرابت است؛ چون وقتى جگر آب شود، به صورت لِرْد به أمعاء ميرود و به معده بالا نمى‏آيد تا به صورت خون از دهان خارج شود؛ و صحيح همانطور كه در سائر احاديث وارد است آنكه در مدّت چهل روز طشتى در زير آن حضرت ميگذاردند و طشتى را بر ميداشتند، و آن حضرت ميفرموده است: من جگر خود را انداختم و ظاهرش خروج جگر به صورت لرد از أمعاء است. و من چنين گمان دارم كه اين داستان بر افهام راويان دگرگون شده و اينطور نقل كرده‏اند؛ علاوه بر آنكه سند اين حديث از اصل ضعيف است.- انتهى.

و اين حقير ميگويد: خروج جگر به صورت ذوب شده از معده بُعدى ندارد؛ چون رگهاى «ماساريقا» كه رابط بين جگر و معده هستند ميتوانند خون كبد آب شده را به معده بياورند و نظير اين قى كردن خون هم در مريض‏هائى كه به مرض كبدى دچارند ديده شده است؛ علاوه اصل اين گفتار از جناده است نه از حضرت مجتبى، و ممكن است جناده به نظر خود خونهاى قى شده را خون جگر پنداشته است؛ و عَلى كلِّ تقدير ايرادى به روايت وارد نيست.‏

[2]- در نسخه «بحار» طبع كمپانى و طبع حيدرى چنين آورده است كه: وَ إنْ نَزَلَتْ إحْدَى الْمُلِمّاتِ بِهِ ساءَكَ. و لذا ما بدون تصرّف همان را در اينجا ترجمه كرديم وليكن در كتاب «معالى السّبطين» كه او هم از «بحار» نقل كرده است اينطور آورده است كه: وَ إنْ نَزَلَتْ بِكَ إحْدَى الْمُلِمّاتِ واساكَ.

«يعنى اگر به تو بعضى از شدائد و گرفتارى‏هاى روزگار برسد مواسات كند.» و البتّه اين معنى صحيح تر و مناسب تر است‏.

[3]ـ معاد شناسى، ج‏3، ص 36.

پرتال متقین